Na
wstępie warto przypomnieć iż w pojęciu kształcenia mieści się , nauczanie i
uczenie się.
Obecnie
zastępuje się termin „metoda nauczania „ nowym „metody kształcenia „ Nastąpiło
tu zwrócenie uwagi na ucznia który staje się partnerem nauczyciela w wyżej wymienionym
procesie kształcenia .
Metoda nauczania to stosowany sposób pracy
nauczyciela z uczniami, który umożliwia osiągnięcie danych celów.
Metoda uczenia się to - Sposób pracy, który jest
stosowany systematycznie, wielokrotnie wykorzystywany w przypadku, gdy powtarza
się takie samo zadanie.
Metoda według W. Okonia
Metody kształcenia według Okonia: „jest to
wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczyciela i uczniów,
realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian osobowości
uczniów”.
Metoda według F. Bereźnickiego
Termin metoda wywodzi się z języka greckiego
methodos to droga dochodzenia do prawdy, sposób postępowania sposób badania
Podział metod nauczania:
Podział metod nauczania w dydaktyce zależy od
różnych interpretacji logicznych jak również od tradycji. Zatem można przyjąć,
że istnieje tyle różnych podziałów i ich uzasadnień ile jest podręczników.
Do najbardziej znanych
typologii metod nauczania należą:
a)Typologia Sośnickiego -Sośnicki dzieli metody
nauczania na podające, czyli takie gdzie nauczyciel podaje nowy materiał
uczniom i poszukujące, gdzie uczniowie poszukują wiedzy.
b)typologia Nawroczyńskiego - Nawroczyński wyróżnia
metody podające, poszukujące i laboratoryjne. Przyjmuje on za kryterium
aktywność nauczyciela i uczniów oraz miejsce zajęć szkolnych.
typologia tradycyjna metod
c)Tradycyjny podział metod to: metody słowne,
oglądowe i praktyczne.
Do grupy metod słownych zalicza się pogadankę,
opis, opowiadanie, wykład, dyskusję, pracę z książką.
Metody oglądowe to różne odmiany pokazu, obserwacji
i demonstracji zwłaszcza środków
dydaktycznych.
Metody praktyczne obejmują metodę laboratoryjną i
zajęć praktycznych.
Wady tradycyjnego podziału:
- ten podział nie mieści w sobie metod, które
zostały później wypracowane. Na przykład metody problemowej, metody gier
dydaktycznych.
-zaliczenie do jednej grupy metod, które wymagają
od uczącego się różnego poziomu samodzielności.
-założenie, że w poznawaniu rzeczywistości możliwe
jest oddzielenie słowa od o`glądu.Warto tu zaznaczyć że w szkole metody wzajemnie się integrują i
uzupełniają , szczególnie właśnie metody słowne i oglądowe.
Funkcje dydaktyczne metod:
Kupisiewicz
wyróżnił metody oparte na obserwacji, słowie, działalności praktycznej uczniów.
Wyróżnił też nową grupę metod, mianowicie metody gier dydaktycznych do których
zalicza się: metodę symulacyjną, sytuacyjną, inscenizacji, burza mózgów. Każda
z tych metod może spełniać takie funkcje dydaktyczne jak: służyć zaznajamianiu
uczniów z nowym materiałem, zapewniać utrwalanie zdobytej wiedzy, ułatwiać
kontrolę i ocenę stopnia opanowania tej wiedzy.
Zaczyński
mówi, ze przekazywać i utrwalać oraz kontrolować i oceniać wiedzę można za
pomocą trzech grup metod, opartych na obserwacji, słowie i działaniu. Osobną
podgrupę stanowi nauczanie programowe, które nie może być jednoznacznie
zakwalifikowane do wyżej wymienionych grup metod, ponieważ jest tak bogate w cechy.
Dlatego zostało potraktowane osobno.
Nauczanie
programowe to metoda nauczania pozwalająca na dokładne przewidywanie przebiegu
nauczania – uczenia się.
Można
zauważyć, że u podstaw tych podziałów są różne kryteria.:
-dominacja
aktywności nauczyciela lub uczniów w procesie nauczania-uczenia się. Mówimy tu
o metodach: podających, poszukujących, samodzielnego dochodzenia do wiedzy.
–sposób przekazywania wiadomości, tyczy się to
słowa, obrazu i rzeczywistości.
Okoń
wprowadza nowy podział metod nauczania, którego podstawą jest teoria
kształcenia wielostronnego.
Nowy
podział metod nauczania to:
-metody
asymilacji wiedzy(podające),
- metody samodzielnego dochodzenia do
wiedzy (problemowe),
- - metody waloryzujące(eksponujące)
oraz metody praktyczne.
Do
metod asymilacji wiedzy zaliczono: pogadankę, dyskusję, wykład, opis,
opowiadanie i pracę z książką,
Do
metod samodzielnego dochodzenia do wiedzy zakwalifikowano: klasyczną metodę
problemową oraz jej odmiany, czyli metodę przypadków, sytuacyjną, burzę,
mikronauczanie, gry dydaktyczne.
Metody waloryzujące dzielą się na : metody
impresyjne i ekspresyjne.
Do
metod praktycznych należą: metody ćwiczebne, realizacji zadań wytwórczych.
Metody podające
To inaczej metody asymilacji wiedzy, mają one
ogromne zastosowanie w szkole i w komunikacji. Można więc zauważyć , że są
łatwo stosowane. Najważniejsze w tych metodach jest odpowiedni dobór treści i
właściwy sposób ich przekazania. Do metod
podających należy:
a) pogadanka,
b) opis,
c) opowiadanie,
d) wykład,
e) wyjaśnienie,
f) praca z źródłem drukowanym.
a)Pogadanka – to metoda dialogowa, polegająca na
rozmowie uczniów z nauczycielem Nauczyciel kieruje rozmową poprzez stawianie
pytań. Pogadanka przyniesie oczekiwane efekty, gdy zadawane pytania będą
interesujące, nie za trudne i będą wywoływały aktywność ucznia. Pogadanka może
być ilustrowana albo może być w postaci dialogu między nauczycielem a uczniami.
Ogólna struktura pogadanki jest:
posiada część wstępną, zasadniczą i końcową.
Ze względu na funkcje dydaktyczne jakie ma za
zadanie spełniać, pogadankę dzielimy na: pogadankę wstępną, pogadankę
przedstawiającą nowe wiadomości, pogadankę utrwalającą oraz pogadankę
kontrolną.
Pogadanka wstępna przygotowuje uczniów do pracy
podczas lekcji. Może spełniać następujące zadania: aktualizacja doświadczeń,
ustalenie tematu i celu lekcji, przypomnienie wiadomości, które były omawiane
wcześniej i dotyczą nowego tematu, ustalenie zadań uczniów, omówienie jakie
metody pracy będą wykorzystywane. Pogadanka wstępna pełni funkcję
organizacyjną, porządkującą i przygotowawczą.
Pogadanka utrwalająca polega na opieraniu się o
materiał wcześniej poznany, który wymaga uporządkowania. Ten typ pogadanki
występuje prawie na każdej lekcji.
Pogadanka kontrolna polega na rozmowie nauczyciela
z uczniami o treściach, które były wcześniej zrealizowane. Może pełnić rolę
sprawdzenia wiadomości, które posiadają uczniowie. W pogadance stosujemy trzy
rodzaje pytań:
- przygotowawcze, czyli przypomnienie treści jakie
mają być przedmiotem opracowania.
-naprowadzające, mogą mieć pozytywny charakter, ich
zadaniem jest pobudzenie aktywności ucznia i prowadzą one do uzyskania nowej
informacji. Mogą tez mieć charakter negatywny gdy ukazują błędy myślenia,
niezrozumienie pojęć i praw.
- zbierające, które mają na celu podsumowanie
wyników pogadanki.
Stosowanie pogadanki daje efekty gdy nauczyciel
przestrzega następujących zasad: należy unikać nadmiernej liczby pytań, pytania
powinny być konkretne, zrozumiałe, jednoznaczne i poprawne językowo,
dostosowane do możliwości uczniów, zmuszające uczniów do wysiłku umysłowego.
Nie należy stosować pytań zaczynających się od „czy”. Pytania należy kierować
do wszystkich, a nie do pojedynczych uczniów.
b) Opis - polega na słownej charakterystyce przedmiotów, zjawisk, procesów, a także osób.
Stosuję się go gdy uczeń nie zna jakiegoś przedmiotu.. Opis i opowiadanie
często się przeplatają i wzajemnie uzupełniają
c) Opowiadanie - jest to przekazywanie wiadomości
przy zastosowaniu żywego słowa. Opowiadaniu powinna towarzyszyć myśl
przewodnia. Opowiadanie wpływa na emocje ucznia. Aby opowiadanie spełniło swoją
funkcje powinno być: zwarte, pobudza uczucia i trzymające w napięciu .Dużą role
odgrywa to :czy nauczyciel jest zaangażowany .jest Aby to osiągnąć należy
stosować barwnego języka, dobrej dykcji, odpowiedniej formy literackiej. Język
powinien być prosty, zdania zwięzłe. Opowiadanie można dopełnić filmem,
obrazkami, fotografiami. Stosowana jest przy nauczaniu przedmiotów
humanistycznych, przede wszystkim na najniższych poziomach nauczania.
d)
Wyjaśnienie- to konkretne określenie faktu o charakterze teoretycznym.
Wyjaśnienie ma duże znaczenie gdy występują nowe terminy, pojęcia. Stosuje się
je najczęściej w przedmiotach ścisłych i przyrodniczych.
e)
Wykład informacyjny-konwencjonalny-. Ma za zadanie przekazywanie treści
kształcenia w postaci wypowiedzi ciągłej, poukładanej, zgodnej z zasadami
logiki. Aby uczniowie zrozumieli wykład uczniowie muszą być skupieni. Wykład
informacyjny ma charakter teoretyczno-informacyjny, powinien dostarczać uczniom
gotowej wiedzy. nauczyciel powinien podać plan wykładu. W trakcie wykładu
należy wyraźnie zaznaczać przejście do kolejnego punktu. Wykład powinien
składać się z trzech części: wprowadzającej, głównej i podsumowującej. Wykład
należy do trudniejszych metod. Dlatego można go stosować dopiero w najwyższej
klasie szkoły podstawowej nieczęsto i ok. 10-15 minut. Wraz z rozwojem dzieci
coraz częściej i dłużej. W szkole podstawowej i w gimnazjum powinno się je
przeplatać z innymi metodami Należy stopniowo przyzwyczajać uczniów do
wykładów.
f)
Korzystanie ze źródeł informacji. Informacje mogą być zawarte w : na
filmach materiałach drukowanych: w podręcznikach, słownikach, literaturze,
czasopismach. Ważne jest by uczeń rozumiał tekst czytany, umiał analizować a
przede wszystkim wykorzystywać zawarte informacje.
Metody problemowe
A)nauczanie
problemowe- polega na kierowaniu pracą uczniów, którzy zdobywają nowe
wiadomości za pomocą rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych.
Nauczania problemowe uczy uczniów dostrzegania, formułowania i rozwiązywania
problemów. Uczeń staje się aktywny, a nie bierny. W nauczaniu problemowym
nauczyciel ma za zadanie:
·
organizować sytuacje problemowe,
·
kierować procesami formułowania
problemów,
·
kierować procesem poszukiwania
pomysłów i sprawdzania ich rozwiązań,
·
organizować pracę aby utrwalić zdobytą wiedzę.
B) Metody gier dydaktycznych
Okoń
obok klasycznej metody problemowej wyróżnia metodę przypadków, sytuacyjną,
burzę mózgów, mikronauczanie i gry dydaktyczne do których zalicza metodę
inscenizacji i metodę symulacyjną.
Metody
te pobudzają uczniów, gdyż kształcą u nich umiejętności szukania informacji,
ich przeważania, stawiania i rozwiązywania problemów. Doskonalą umiejętność
dyskutowania, argumentowania.
I. Burza
mózgów. Ta metody służy zespołowemu poszukiwaniu pomysłów dotyczących danego
problemu. Metoda ta zachęca by przedstawiać różne propozycje, które nam
przychodzą do głowy na dany temat. Aby burza mózgów przebiegała prawidłowo
krytykę pomysłów należy zatrzymać na podsumowanie wyników burzy mózgów. W ten
sposób pobudzamy ucznia do niekonwencjonalnego myślenia. Tok zajęć prowadzonych
tą metodą może wyglądać następująco:
-
sformułowanie problemu
- zgłaszanie przez uczniów pomysłów
- zapisywanie pomysłów
- analiza, ocena i krytyka pomysłów i
przyjęcie rozwiązania.
Metoda
ta zapewnia wysoki stopień aktywizacji zespołu.
II. Metoda sytuacyjna- celem tej metody jest
zdobycie przez uczniów nowych wiadomości ale także wyrobienie zdolności
samodzielnego podejmowania decyzji. Zajęcia prowadzone przy użyciu metody
sytuacyjnej przebiegają następująco:
-pogadanka
wstępna, która zawiera informacje o temacie i celu zajęć
-prezentacja
opisu sytuacyjnego w formie słownej, pisemnej, filmu, przezroczy oraz
sformułowanie problemu do rozwiązania
-analiza
sytuacji dydaktycznej i rozmowa nad jej treścią
-formułowanie
odpowiedzi na pytanie
-ocena
zaproponowanych rozwiązań i podsumowanie zajęć.
Metoda
ta stwarza dobre warunki kształcenia, rozwijania myślenia, umiejętności i
integrowania wiedzy z różnych dyscyplin.
III.
Metoda inscenizacji
Metoda ta polega na odgrywaniu ról i może mieć
różne formy w zależności od tego czy uczestniczą wszyscy uczniowie czy tylko
jakaś cześć uczniów. Inscenizację rozpoczynamy wprowadzeniem, później
następuje odegranie sytuacji, analiza jej przebiegu i ogólna dyskusja nad jej
problematyką. Przedstawienie inscenizacji składa się z następujących faz: z
planowania inscenizacji i przygotowania scenariuszu inscenizacji. Scenariusz
zawiera temat inscenizacji, instrukcje dla aktorów, tematy do dyskusji
zespołowej, chronologię przebiegu zajęć. Istnieje wiele odmian inscenizacji jak
na przykład inscenizacja wielokrotna, która polega na tym, że większa grupa
dzieli się na kilu osobowe zespoły, z których każdy przedstawia sytuację po
czym cała grupa analizuje i ocenia rezultaty inscenizacji. Drugi przykład
inscenizacji to inscenizacja wobec audytorium, tutaj każdy z uczestników ma
sobie wyobrazić, że gra jakąś rolę, podczas gdy prowadzący opisuje fakty z
którymi się spotykają.
Metoda
inscenizacyjna uczy obserwowania wzajemnych stosunków między ludźmi, krytycznie
oceniać ich postępowanie.
IV. Metoda
symulacyjna polega na odtworzeniu przez uczniów różnych sytuacji problemowych,
konkretnej rzeczywistości. Gry
symulacyjne mogą być przydatne w przedmiotach humanistycznych. Kształtują wiele
umiejętności poznawczych, a zdobyta wiedza jest trwała.
13.Dyskusja
Metoda
ta polega na wzajemnej wymianie myśli i poglądów w czasie opracowywania danego
materiału. Dyskusja jest bardzo wartościową metodą nauczania, gdyż pobudza,
rozwija myślenie i kształci umiejętności formułowania myśli i ich wypowiadania.
Ważne jest, że dyskusja nie może być swobodną rozmową jeżeli ma spełniać rolę
metody nauczania. W przebiegu dyskusji wyróżniamy następujące etapy:
-wprowadzenie
-dyskusja
właściwa
-podsumowanie
wyników
Dyskusję
wypełniają wypowiedzi uczniów, które zawierają propozycję rozwiązania problemu.
Ze względu na cele, formę organizacyjną wyróżniamy kilka odmian dyskusji:
·
dyskusje związaną z wykładem- która ma na celu wyjaśnienie wątpliwości
uczniów co do tez i pozwala na konfrontację informacji z wiedzą uczniów.
·
Dyskusja wielokrotna, przebiega w trzech fazach:
1.
-pierwsza faza, w której udział biorą wszyscy uczestnicy zajęć, jest to
część wprowadzenia do dyskusji;
2.
-druga faza to dyskusja w grupach nad wyborem określonego rozwiązania
3.
-ostatnia faza ma charakter dyskusji plenarnej czyli na forum całej klasy.
Polega na prezentacji wyników dyskusji grup oraz na wyborze optymalnego
rozwiązania i na podsumowaniu zajęć.
·
dyskusja
obserwowana czyli panelowa, prowadzona jest przez kilka osób wobec słuchającego
audytorium. Członkami panelu powinni być specjaliści reprezentujący różne
punkty widzenia. Dyskusja takiego rodzaju umożliwia przedstawienie uczniom
danego problemu z różnych stron.
·
dyskusja
okrągłego stołu- polega na luźnej
wymianie poglądów, nieformalnej wymianie zdań między nauczycielem a uczniami.
Metody eksponujące
to inaczej waloryzacyjne, zostały wyodrębnione
przez Okonia, umożliwiają eksponowanie wartości ich przeżywanie. Okoń w
podręczniku wyróżnił metody
a)impresyjne ,
b) ekspresyjne.
a)Metody impresyjne sprowadzają się do
organizowania udziału uczniów w eksponowanych wartościach społecznych,
moralnych, estetycznych i naukowych. Metodę tę można stosować na lekcji przy
prezentowaniu utworów literackich jak i dzieł sztuki plastycznej a także
utworów muzycznych.
b)Metody ekspresyjne polegają na stworzeniu sytuacji
, w których uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości. Okazją do
zastosowania tej metody jest np. organizowanie
uroczystości szkolnych ,udział w przedstawieniu szkolnym, rzeźbienie,
malowanie. Do metod eksponujących zaliczono umownie dramę, pokaz, film, sztukę
teatralną, wystawę
Do metody eksponujących należą
:
a) Drama jest oparta przede wszystkim na zabawie,
dzięki której pobudza się umysł i emocje.
Drama jest wiąże się z bezpośrednim bezpośrednim
doświadczeniem uczniów. Wykorzystuje się w niej zmysły, wyobraźnię , ruch oraz
mowę. Drama najlepiej nadaje się do stosowania w nauczaniu początkowym. Jest
metodą wspierającą nauczanie przedmiotowe, ułatwiającą rozwój zdolności
umysłowych. Podstawą dramy jest fikcja, wymyślona sytuacja , która powstaje gdy
kila osób przedstawia coś co nie jest obecne, wykorzystując jako środków wyrazu
ciał i głosów.
b) Sztuka teatralna również zawiera pewne wartości
najczęściej moralne. Po spektaklu uczeń powinien wyrazić główną myśl sztuki.
c) Film- pokaz filmu ma na celu zdobycie informacji
o pewnych wartościach filmu. Po zakończonym pokazie powinna być wymiana
poglądów, której celem byłoby wartościowanie, wyrażanie własnego stosunku do
prezentowanych treści.
d) Pokaz to czynności dydaktyczne nauczyciela,
który polega na prezentowaniu przedmiotów i kierowaniu uwagi uczniów na
najważniejsze cechy. Pokaz najczęściej występuje z innymi metodami.
e) Wystawa, -Stosujemy ją głownie do prezentacji
dzieł sztuki. Wystawa powinna zawierać wartości istotne ze względu na cele
lekcji.
Metody praktyczne
Za pomocą tych metod rozwija się umiejętności
praktyczne.
Półturzycki mówi o metodzie ćwiczebnej, zajęciach
laboratoryjnych, pracy z książką i o pomiarze. Okoń wyróżnia dwie metody
praktyczne: ćwiczebną i realizacji zadań wytwórczych. Kupisiewicz natomiast
mówi o metodzie laboratoryjnej oraz zajęć praktycznych. Na podstawie
podręcznika Bereźnickiego przyjęliśmy, że do tej grupy zaliczamy metodę ćwiczeń
przedmiotowych, metodę laboratoryjną a także pomiar.
a)
Metoda ćwiczeń przedmiotowych
Ćwiczenie to powtarzanie czynności w celu nabycie
wprawy. Po opanowaniu umiejętności jest faza doskonalenia i podnoszenia sprawności przez przemianę ich
w nawyk. Konieczna jest znajomość przez uczniów części teoretycznej danej
czynności. A więc ćwiczenie polega na stosowaniu wiedzy teoretycznej do celów
praktycznych
b)
Metoda laboratoryjna
W czasie tych zajęć uczniowie mają kontakt z
aparaturą, materiałami, narzędziami i przyrządami pomiarowymi. Zajęcia
laboratoryjne polegają na tym, że uczniowie sami przeprowadzają eksperymenty w
celu zbadania przyczyn występowania danego zjawiska.
Metoda ta polega na wdrażaniu uczniów do
dostrzegania i rozwiązywania problemów teoretycznych.
c) Pomiar najczęściej występuje w połączeniu z
metodą laboratoryjną . Pomiar, to czynności wykonywane przez nauczyciela lub
bezpośrednio przez uczniów, którzy pracują pod opieka nauczyciela. Pozwalają
określić ilościową lub liczbową stronę badanych zjawisk
17.
Nauczanie programowe
Nauczanie
programowe jest metodą wielofunkcyjną, może być stosowane do przekazywania
nowych informacji, kształtowaniu umiejętności i ich utrwalaniu. Istotnym
składnikiem nauczania programowego jest program, który jest ciągiem dawek
informacji. Kupisiewicz dokonał różnicowania programów ze względu na sposób
udzielenia odpowiedzi, tok uczenia się, wielkość oraz strukturę dawek
informacji, możliwości indywidualizowania procesu kształcenia. Na tej podstawie
wyróżnia się następujące rodzaje programów: liniowy, rozgałęziony, blokowy.
Literatura:
F.Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego,
Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007.·
W.Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Żak,
Warszawa 2003.
Ewelina Jeziorska
Martyna Politowicz
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz