Kryteria i teorie doboru treści do programów kształcenia.

Kryteria i teorie doboru treści do programów kształcenia.

Program kształcenia - składa się z szeregu dokumentów wyznaczających treść, sposób kierunki nauczania i wychowania, czyli pracy nauczyciela z uczniami. Program ten ma określać w miarę dokładnie co i jak ma spotkać uczniów w szkole. Normuje on pracę szkoły i zawiera wytyczne, jak połączyć pracę nauczyciela z celami szkoły. Jest to funkcja pedagogiczna programu.

1. Trzy rodzaje kryteriów do budowy programu kształcenia wg Wincentego Okonia:

1) z dzieckiem i w ogóle rozwijającym się człowiekiem poddawanym edukacji, polega na dostosowanie programu do możliwości uczniów. Z tym łączy się również proces poznania tych możliwości. Czasami sprawia to pewien problem ponieważ w psychologii istnieje wiele podziałów rozwojowych niekiedy bardzo różniących się od siebie. Tutaj należy wspomnieć również co jest istotą rozwoju człowieka. Tak więc rozwój człowieka ma charakter ciągły, jest więc procesem wzrostu poszczególnych funkcji, tj. stałego narastania zmian ilościowych i jakościowych. Jeżeli tworzymy program kształcenia to nie należy brać pod uwagę tylko stronę intelektualna ale również osobowość czyli storna emocjonalna, moralno-społeczna, twórcza działalność praktyczna.

2) ze zmieniającym się społeczeństwem - Możliwości i potrzeby społeczne należy rozpatrywać nie tylko w świetle dnia dzisiejszego ale trzeba je również odnosić do przyszłości. Odwołując się do Wincentego Okonia treść ta ma umożliwiała kształtowanie twórczego stosunku młodych pokoleń do zmieniających się w społeczeństwie dziedzin i spraw takich jak: -ojczyzna -własny naród -inne narody -życie społeczno-obywatelskie kraju -edukacja -praca zawodowa -rodzina

3) z rozwojem kultury w tym głównym stopniu nauki - Rozumiana kultura ma swoje odbicie w kształceniu wtedy gdy dzięki niej wprowadza się pewien program działalności uczącej się młodzieży. Na ten program składają się takie czynności jak: poznawanie wybranych dóbr kultury, wytwarzanie przez młodzież różnych wartości, przeżywanie wartości kulturalnych. W. Okoń akceptuje sprawę równowagi różnych wartości w tak tworzonym programie i przestrzega przed dominacją wartości poznawczych. Nauka „ to system uzasadnionych pojęć, twierdzeń, hipotez, będących wytworem działalności badawczej i stanowiących najwyżej rozwiniętą postać świadomości ludzkiej” (W. Okoń) Wyróżniamy 4 części składowe nauki: -fakty naukowe -pojęcia naukowe -prawa nauki -teoria naukowa

2.Tadeusz Lewowicki przedstawił własną teorię doboru treści kształcenia. Wyodrębnił cztery typy koncepcji (teorii) treści kształcenia
1) Koncepcje ‘treściowo-informacyjne’
2) Koncepcje ‘czynnościowe’
3) Koncepcje ‘funkcjonalne’
4) Koncepcje ‘modelowe’
W pierwszej grupie (1 i 2) znalazły się prawie wszystkie znane do tej pory teorie (koncepcje) doboru treści. Podstawę stanowi tu materializm dydaktyczny Tadeusz Lewicki do koncepcji (3 i 4) zalicza natomiast : formalizm dydaktyczny, utylitaryzm dydaktyczny, strukturalizm, egzemplaryzm, teorię problemowo- kompleksową.

materializm dydaktyczny - Główne założenia materializmu dydaktycznego (encyklopedyzmu):
• Najważniejszym zadaniem szkoły jest przekazanie uczniom jak największej ilości wiadomości z różnych dziedzin nauki
• Umieszczenie dotychczasowych programach nauczania jak najwięcej materiału ze swojej dyscypliny Słabości i wady : - przeładowanie programów szkolnych - niedostateczny stopień korelacji treści i kształcenia - pośpiech i powierzchowność dotychczasowych realizacji treści - uczniowie są bierni

Formalizm dydaktyczny:
• Treści kształcenia to tylko środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów
• Cel szkoły to pogłębianie, rozszerzanie, uszlachetnianie właśnie tych zdolności
• Do ich rozwijania najlepiej nadają się przedmioty instrumentalne, czyli matematyka i języki

Utylitaryzm:
• Kryterium doboru treści jest rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkości
• Szkoła winna być miniaturą życia społecznego, miejsca, które przygotowuje do działalności praktycznej
• Układając program nauczania należy kierować się zasadami: - problemowe podejście do treści kształcenia - kształtowanie umiejętności praktycznych - łączenie pracy z zabawą - aktywizowanie uczniów

Główne założenia teorii problemowo – kompleksowej:
• Postuluje kompleksowe łączenie wiedzy z różnych dziedzin nauki
• Zamiast dotychczasowego układu informacyjno – systematycznego należy wprowadzić problemowo – kompleksowy układ materiału nauczania, tj., aby nie uczyć przedmiotów odrębnie, dotychczasowych integrować ich treść
• Treści kształcenia powinny dotyczyć problemów współczesnego świata

Główne założenia strukturalizmu: Twórca: K. Sośnicki
• Włączenie do programów nauczania treści najważniejszych, stanowiących trwały dorobek nauki i nawiązujące do jej najnowszych osiągnięć
• Podział treści nauczania na „elementy podstawowe” (o trwałej wartości kształcącej) i „elementy wtórne” (fakultatywne, nadobowiązkowe).

Główne założenia egzemplaryzm:
• Konieczność bezwzględnej redukcji materiału nauczania, ale takiej, aby nie doprowadziła do zubożenia procesu kształcenia
• Nauczanie paradygmatyczne – materiał nauczania ułożony dotychczasowych sposób wzorcowy, ogniskowy (nie schematyczny)
• Zasada egzemplarycznego układu treści – wiedza przekazywana jest przy pomocy egzemplarzy tematycznych, pewnych przykładów, które są reprezentatywne dla danego tematu.

Tadeusz Lewicki zauważa również, że w szkole posiada się wiedzę typu „wiedzieć, że „ , a nie typu „wiedzieć dlaczego „. Jest to wiedza encyklopedyczna , która polega na tym ,że uczymy się haseł , będących streszczeniem wiadomości ,ale nie zawsze potrafimy łączyć ją w logiczną całość.

3.Krzysztof Konarzewski wymienia 4 kryteria doboru treści kształcenia w polskich podręcznikach:
-filozofia programu szkolnego
-kryterium interesu
-kryterium merytoryczne
-kryterium skuteczności dydaktycznej

1.filozofia programu szkolnego;
-należy dobrać taki materiał, który jest zgodny z poglądami panującymi w społeczeństwie
-materiał ma służyć do przygotowania uczniów do wykonywania z powodzeniem zadań społecznych.
-należy dobrać taki materiał, który pozwoli rozwinąć zdolności poznawcze ucznia.

2.kryterium interesu
- Materiał nauczania musi odzwierciedlać interesy różnych grup i instytucji mimo ich oczywistych różnic i rozbieżności. Sprowadza się to do tego ,iż „właściciel szkoły” w zależności od położenia geograficznego ,dostępu do produktów lub surowców , siły roboczej i innych czynników decyduje się na profil kształcenia ,który jest najbardziej oczekiwany i możliwy do zagospodarowania w przyszłości. Przykładem może być powstanie Akademii Morskiej w mieście portowym , gdyż absolwenci takiej uczelni mogą znaleźć zatrudnienia w żegludze.

3.kryterium merytoryczne- odnosi się do konstruktorów programów .Musza to być fachowcy w danej dziedzinie nauki ,którzy swoja wiedza zapewnia przygotowanie takiego programu ,który zagwarantuje uzyskanie niezbędnych kwalifikacji przez uczących się. Mamy tu do czynienia z 3 hasłami programowymi ; - tematu rozwiniętego, zwierającego szczegółowe wiadomości, które się na niego składają; -tematu przedstawionego jako zbiór wiadomości, z których nauczyciel dokonuje wyboru; - tematu sformułowanego ogólnie, którego „przerobieniu” posłużą wiadomości dobrane samodzielnie przez nauczyciela.

4.kryterium skuteczności dydaktycznej-materiał ma pomagać w skutecznym uczeniu się. Konstruktorzy programu muszą odpowiedzieć na 3 pytania: -kiedy uczeń ma się zetknąć z daną wiadomością, bierze się pod uwagę dojrzałość i potrzeby ucznia. Wykorzystuje się tu ustalenia psychologii rozwojowej, jak też zasady dydaktyczne i modele kształcenia -jaką strukturę nadać materiałowi w obrębie każdego przedmiotu- wykorzystuje się tu układy liniowy, koncentryczny i spiralny -jaką strukturę nadać materiałowi z różnych przedmiotów nauczania w tym samym czasie? –to tyle co związki między materiałem poszczególnych przedmiotów nauczania przewidzianych na ten sam okres nauki, czyli lata, szczeble szkolne i rodzaje szkół.

4.Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia według Józefa Półturzyckiego:
1)kryterium społeczno-polityczne- jest to taki dobór treści kształcenia, który odpowiada potrzebom społecznego życia i przyjętym zasadom polityczno- ustrojowym. Szczególnie ważne jest interpretowanie faktów, zdarzeń i zjawisk o charakterze społecznym, politycznym, ekonomicznym;
2)tradycje kultury- kultura regionu i narodu zawiera znaczące dla społeczeństwa znaki i symbole kulturowe, które powinny wystąpić w treściach kształcenia. Ich istotą są wydarzenia życia społecznego i kulturowego oraz osiągnięcia naukowe;
3)rozwój psychofizyczny- uzależnia dobór tematów i zagadnień do wieku i rozwoju dzieci;
4)kryterium aksjologiczno-teleologiczne- przyjęte w danym społeczeństwie i preferowane przez politykę oświatową wartości i cele kształcenia. Wartości i potrzeby społeczne stanowią podstawę idei edukacji. Z nich wynikają podstawowe treści kształcenia. Charakterystyka teorii doboru treści kształcenia według Półturzyckiego: *encyklopedyzm *formalizm dydaktyczny *utylitaryzm *teoria problemowo kompleksowa *strukturalizm *egzemplaryzm *materializm funkcjonalny *teoria programowania dydaktycznego


Aleksandra Gierba
Celina Siwarska