„Pokaz projektów działań edukacyjnych z wykorzystaniem wybranych metod i strategii kształcenia”.

I.                   PROJEKT EDUKACYJNY

– CO TO TAKIEGO?

              Projekt edukacyjny jest to metoda nauczania , która kształtuje wiele umiejętności oraz integruje wiedzę z różnych przedmiotów. Istotą projektu jest samodzielna praca uczniów służąca realizacji określonego zadania.

Projekt edukacyjny jest metodą efektywną i skuteczną bowiem rozwija wśród uczniów samodzielność, umiejętność współdziałania w grupie rówieśniczej, pobudza rozwój poznawczy i emocjonalny , rozwija zainteresowania , uzdolnienia i twórcze myślenie, a przede wszystkim umożliwia prezentację wyników własnej pracy.

     Ze względu na przedmiot pracy oraz możliwość publicznej prezentacji jej

     efektów można przyjąć, iż istnieją dwa rodzaje projektów edukacyjnych.

§  Projekt badawczy – polegający na zebraniu i usystematyzowaniu informacji o pewnych zagadnieniach. Efekty pracy w projekcie badawczym uczniowie opracowują w formie rysunków , albumów , wywiadów , gier itp., które następnie prezentują.

§  Projekt działania lokalnego – polegający na podjęciu jakiejś akcji w środowisku lokalnym lub w szkole. W projekcie działania lokalnego prezentacja jest możliwa bezpośrednio w miejscu działania , czyli np.: w terenie, natomiast w szkole można zaprezentować zdjęcia , ilustracje pokazujące zmiany jakie zaszły w wyniku podjętych działań.

      Projekt edukacyjny jest szansą na uczynienie z procesu uczenia się wspólnej

      zabawy i pracy na gruncie znacznie bliższym niż treści zawarte

      w podręcznikach szkolnych.

Cechy dobrego projektu

 uczniowie na wstępie (przystępując do pracy) mają instrukcję działania,

czyli opis przedsięwzięcia, harmonogram pracy, zasady współpracy w zespole,

zasady komunikowania się w zespole oraz z nauczycielem;

 ma określone cele, czyli uczniowie wiedzą, jakie są ich kierunki działania i jakich

spodziewają się efektów;  

 jest powiązany z programem nauczania, ale rozszerza jego treści;

 nawiązuje do spraw znanych uczniom, dla nich ważnych i ciekawych;

 podział zadań i terminy realizacji są z góry określone;

 z góry znane są zasady monitorowania przez nauczyciela kolejnych etapów

pracy uczniów;

 dominuje praca zespołowa, mimo że niektóre zadania uczniowie realizują

indywidualnie;

 uczy współpracy, nie rywalizacji;

 łączy treści edukacyjne z różnych dziedzin.

Czego uczy projekt

 rozwiązywania problemów i samodzielności;

 podejmowania decyzji i komunikowania się;

 przyjmowania odpowiedzialności;

 planowania i organizowania pracy;

 zbierania i selekcjonowania informacji;

 oceniania pracy na każdym jej etapie (planowania, działania,

prezentacji efektów);

 publicznego prezentowania swojej pracy.

Stanowisko nauczyciela w realizacji projektów edukacyjnych:

- kluczową rolę dla nauczyciela stanowią zainteresowania i motywacje uczniów
- potrafi w idealny sposób połączyc zarówno pracę umysłową jak i działania praktyczne
- jasno określa, które ze zdobytych umiejętności i wiadomosci sa przydatne
- kładzie nacisk na samodzielną i odpowiedzialną pracę uczniów

Nabywanie umiejętności przez uczniów

Stosując metodę projektów rozwijamy u uczniów wiele

umiejętności:

Korzystanie z różnych źródeł informacji;

Operowanie informacją ( dobór, selekcja, ocena);

Podejmowanie decyzji;

Poczucie odpowiedzialności;

Ocenianie i samokontrola;

Dostrzeganie i formułowanie problemów;

Rozwiązywanie problemów(myślenie twórcze)

Umiejętności uczniów

Organizacji pracy: planowania, podziału zadań;

Współdziałania, rozwiązywania konfliktów;

Wyrażania własnych opinii i słuchania opinii innych

osób;

Komunikowania i i innych umiejętności

interpersonalnych;

Prezentowania własnej pracy;

Dyskutowania, sporządzania pisemnych opracowań;

Doboru i wykorzystania posiadanej i zdobywanej

wiedzy potrzebnej w realizacji projektu.

„Dekalog” nauczyciela pracującego

metodą projektu

1/ wspieraj, a nie wyręczaj swoich uczniów,

2/ pozwól uczniom poczuć się „właścicielami” wykonywanego projektu,

3/ pobudzaj ich do rozwijania swoich zainteresowań,

4/ zachęcaj do twórczego rozwiązywania problemów,

5/ zachęcaj do korzystania z różnych źródeł informacji,

6/ stwarzaj możliwości do dyskusji i negocjowania proponowanych rozwiązań,

7/ zachęcaj do analizy popełnionych błędów i wyciągania z nich wniosków na

przyszłość,

8/ pamiętaj, że efekt pracy uczniów nie musi być całkowicie zbieżny z Twoim

początkowym wyobrażeniem o nim,

9/ pomagaj uczniom rozwiązywać pojawiające się problemy i konflikty

w grupie,

10/ współpracuj z innymi nauczycielami, gdyż każdy projekt, nawet

przedmiotowy, ma pewien wymiar interdyscyplinarny

„Dekalog” uczniów wykonujących projekty

w zespole

1/ współpracując w zespole możesz osiągnąć więcej niż pracując sam,

2/ projekt jest przedsięwzięciem Twoim i Twojego zespołu – przyjmijcie

odpowiedzialność za jego wykonanie i efekty,

3/ ustalenie ostatecznego tematu projektu powinno być efektem negocjacji pomiędzy

zespołem, a nauczycielem prowadzącym projekt,

4/ dyskutujcie nad sposobem wykonania projektu – mogą pojawić się ciekawe i

twórcze pomysły,

5/ jeżeli uważasz, że masz dobry pomysł – przekonaj grupę, wykorzystując racjonalne

argumenty,

6/ rozdzielajcie zadania do wykonania wykorzystując mocne strony, predyspozycje

i zainteresowania członków zespołu,

7/ zbierając potrzebne informacje korzystajcie z różnych źródeł, jeżeli tego wymaga

projekt prowadźcie badania również poza szkołą,

8/ cały zespół odpowiada za realizację projektu – każdy powinien wywiązywać się

z przyjętych na siebie obowiązków,

9/ dbajcie o dobrą atmosferę pracy w zespole – w przypadku konfliktów szukajcie

satysfakcjonujących wszystkie strony rozwiązań, sami lub z pomocą nauczyciela,

10/ nawet najlepszy projekt nie ma szans na uznanie, jeżeli nie jest dobrze

zaprezentowany – wykorzystajcie różne pomysły prezentując efekty swojej pracy

II.                STRUKTURA PROJEKTU

W metodzie projektów możemy wyróżnić określone etapy:

a.       Wybór tematu , zagadnienia.

b.      Określenie celów projektu.

c.       Zawarcie kontraktu.

d.      Opracowanie planu projektu i harmonogramu działań.

e.       Realizacja projektu.

f.       Prezentacja projektu.

g.      Ocena projektu

1. Wybór tematu , zagadnienia.

             

            Wyboru tematu projektu dokonać powinni sami uczniowie , gdyż to oni będą projekt realizować. Rola nauczyciela sprowadza się do zainicjowania problematyki projektu uwzględniającej zainteresowania uczniów , ich potrzeby i możliwości.

Wybierając temat warto też zwrócić uwagę na potrzeby środowiska lokalnego oraz na zasoby osobiste nauczycieli.

              W przypadku pracy metodą projektu z uczniami klas młodszych nie będzie błędem jeśli temat zasugeruje sam nauczyciel.

Po wyborze tematu uczniowie samodzielnie lub też z pomocą nauczyciela  określają szczegółowe treści , które będą realizować w projekcie.

Następnie warto dokonać pewnej inwentaryzacji tych treści i pogrupować je w obszary tematyczne.

2.Cele projektu.

               Na początku należy określić cel ogólny ( strategiczny ), który nakreśli

    istotę realizowanego przedsięwzięcia. Następnie cel ogólny należy 

   uszczegółowić celami operacyjnymi.

   Cele projektu powinny być sformułowane i uporządkowane tak, aby określały  

    i wskazywały kolejność czynności związanych z planowaniem i realizacją

    zadań.

    3. Zawarcie kontraktu.  

 

                 Kontrakt, czyli umowa określająca zobowiązania stron. Mówiąc

    o  metodzie projektu , będzie to umowa pomiędzy nauczycielem , a uczniami,

    która stanowić będzie zobowiązanie dla obu stron .

    Spisaniem kontraktu winien zająć się nauczyciel. Kontrakt powinien

    zawierać:

    

§  temat

§  cele

§  osoby realizujące projekt

§  czas realizacji projektu

§  zadania do wykonania dla poszczególnych osób, zespołów

§  źródła informacji

§  terminy spotkań z nauczycielem

§  sposób podsumowania i prezentacji

§  czas prezentacji

§  kryteria oceny

      4. Plan projektu i harmonogram działań

                 Po ostatecznym wyborze tematu projektu i określeniu obszarów , które będą realizowane przez poszczególne zespoły , uczniowie w swoich grupach, pod kierunkiem nauczyciela określają szczegółowe zadania do realizacji.

W tym celu najlepiej jest opracować harmonogram działań zawierający np.:

§  nazwę , rodzaj zespołu

§  szczegółowe zadania

§  osobę odpowiedzialną za realizację określonego działania

§  formę realizacji

§  czas prezentacji poszczególnych etapów pracy nad projektem

§  czas i formę prezentacji końcowej

     w fazie planowania należy też zapoznać uczniów z kryteriami i sposobem   

     oceny projektu.

5.Realizacja projektu.

                 Realizacja projektu to czas, w którym uczniowie realizują zaplanowane działania zgodne z wcześniej przygotowanym harmonogramem.

Praca samodzielna uczniów dotyczyć będzie zbierania, analizowania i selekcjonowania informacji z różnych źródeł, a następnie wykorzystaniu zdobytej wiedzy i umiejętności w praktycznym działaniu.

Praca uczniów polegać będzie również na dokumentowaniu efektów działań .

Wszystkie te poczynania i materiały posłużą do opracowania sprawozdania oraz zaprezentowania pracy całego zespołu.

                 Wprowadzając metodę projektu warto uwzględnić systematyczny monitoring w kolejne fazy , etapy realizacji projektu. Monitoring realizacji projektu może odbywać się :

§  w czasie konsultacji słownej

§  podczas spotkań nauczyciela z uczestnikami poszczególnych grup zadaniowych ( ewaluacja bieżąca )

     6. Prezentacja projektu.

                       Prezentacja jest ostatnim etapem realizacji projektu . nie musi to być etap najważniejszy , warto jednak podkreślić , że ważna jest przede wszystkim systematyczna praca w ciągu całego czasu przeznaczonego na przygotowanie projektu oraz dobra atmosfera pracy w grupie.

Ważna jest też , aby ściśle określić czas prezentacji .Zmobilizuje to bowiem uczniów do dokonania syntezy zebranych informacji oraz pomoże w wybraniu najodpowiedniejszego sposobu pokazania swoich osiągnięć. Rzecz jasna, że ten etap w klasach młodszych będzie mocno wspierany , a nawet inicjowany przez nauczyciela.

                       Formy prezentacji mogą być bardzo różne:

§  wystawa prac wykonanych przez dzieci

§  inscenizacje

§  gry dydaktyczne

§  foldery

§  twórczość literacka

Dość istotne jest również to, aby w prezentacji wzięli udział wszyscy uczestnicy zespołu. Aby prezentowali się w sposób prosty, zrozumiały , a jednocześnie wzbudzający zainteresowanie słuchaczy .

Należy zwrócić uwagę i pokierować ich pracą tak , aby prezentacja miała widoczny wstęp, rozwinięcie i zakończenie.

Rola nauczyciela sprowadza się także do zadbania o miłą , życzliwą atmosferę podczas prezentacji.

W prezentacji projektów mogą wziąć udział poszczególne klasy, etapy edukacyjne lub wszyscy uczniowie danej szkoły , a także nauczyciele, rodzice, przedstawiciele samorządu lokalnego , sponsorzy , uczniowie innych szkół.

                 W czasie prezentacji warto też wykorzystać środki dydaktyczne ponieważ ułatwią one i uatrakcyjnią prezentację, co z pewnością wpłynie na wzrost zainteresowania prezentacją.

7. Ocena projektu.

                Nauczyciel , który stosuje metodę projektów winien zastanowić się nad sposobem oceny i wypracować własną strategię oceniania, uwzględniającą sposób, kryteria i formy oceniania.

Kryteria oceny powinny być znane na początku pracy projektu i winny być uwzględnione w kontrakcie.

Wszyscy uczniowie powinni wiedzieć jakie wymogi ma spełniać ich praca , aby mogli być za nią wysoko ocenieni.

Kryteria nie powinny ulegać zmianie w trakcie realizacji projektu, chyba że zmiana ta będzie ustalona z uczniami, bądź wyniknie z ich wniosku.

Kryteria winny być sformułowane możliwie precyzyjnie . Oczywiście nawet najlepiej sformułowane kryteria nie zamkną możliwości ich interpretacji. Istotne jest aby decyzja o postawieniu konkretnej oceny nie była arbitralną decyzją nauczyciela , ale wynikiem dyskusji z uczniem. Uczniowie powinni uczestniczyć w ocenianiu jako partnerzy.

W klasach młodszych ocena może polegać na ustnej pochwale , czy też na wdrażaniu uczniów do samooceny.

                  Bardzo ważne jest aby praca dzieci  była w ogóle oceniona, gdyż wpływa to na  nich motywująco. Poza tym uczeń otrzymuje informacje co dobrze robi, a co powinien poprawić.

Bieżące , systematyczne konsultacje z nauczycielem pod kierunkiem , którego projekt jest realizowany umożliwią pomoc w pokonywaniu trudności i rozwiązywaniu problemów.

         

III.               EWALUACJA

               Ewaluacja , to proces polegający na zbieraniu, analizowaniu i interpretowaniu danych związanych z oceną efektywności realizowanych przedsięwzięć ,w tym wypadku w ramach projektów edukacyjnych.

Można stosować dwa rodzaje ewaluacji:

§  Ewaluację kształtującą – prowadzoną w trakcie trwania projektu.

Wyniki tej ewaluacji stanowią informację zwrotną dotyczącą prawidłowego przebiegu projektu. Może też posłużyć do wprowadzenia zmian w projekcie.

§  Ewaluację zbiorczą – dokonywaną na zakończenie realizacji projektu. Dostarcza ona informacji, które należy uwzględnić planując następne projekty edukacyjne.

Ewaluacja może być prowadzona w formie słownej, dokonywanej na podstawie obserwacji interakcji między poszczególnymi uczestnikami grup zadaniowych, ich działań oraz wypowiedzi.

Ewaluację można przeprowadzić także w formie pisemnej. Najlepszym narzędziem służącym do przeprowadzenia tego typu ewaluacji jest przygotowana przez nauczyciela karta ewaluacji projektu.

Comenius jest adresowany do osób i instytucji zaangażowanych w edukację od przedszkoli po szkoły średnie. Uczniowie, nauczyciele i całe społeczności szkolne mają możliwość ściśle współpracować z partnerami z innych krajów uczestniczących w programie.

Ty i ja w środowisku

Akcja: 

 Partnerskie Projekty Szkół

Realizator projektu: 

 Zespół Szkół Zawodowych Specjalnych w Rybniku

Kraje uczestniczące w projekcie: 

Islandia, 

Niemcy, 

Polska, 

Rumunia

Język roboczy projektu: 

 angielski

Cele projektu: 

a) wzmocnienie świadomości ekologicznej wśród uczniów i nauczycieli
b) rozwijanie kompetencji społecznych uczniów i nauczycieli
c) wprowadzenie ekologicznych rozwiązań do codziennej działalności szkoły
d) wprowadzenie problematyki ekologicznej do programów nauczania w szkołach partnerskich

Opis projektu

Projekt Zespołu Szkół Zawodowych Specjalnych w Rybniku dotyczył środowiska naturalnego i sposobów jego ochrony. Uczniowie dowiedzieli się, jak dbać o swoje otoczenie, w jaki sposób segregować odpady, dbać o czystość wody. Przy okazji pogłębili swoją wiedzę o tym, jak ważne dla człowieka i innych żyjących organizmów są zasoby naturalne i jak groźne skutki może przynieść zanieczyszczenie środowiska.

Przez trzy lata realizacji projektu (projekt otrzymał dofinansowanie w latach 2006-2007 oraz w latach 2007-2009), uczniowie i nauczyciele wspólnie organizowali zbiórki szkła i papieru, wystawy rzeźby i ubrań, które sami projektowali i tworzyli z materiałów przetwarzalnych, planowali i realizowali działania mające na celu podniesienie świadomości ekologicznej w szkole (Tydzień Ekologiczny, prezentacje multimedialne, album przygotowany przez uczniów, Dzień Comeniusa). Cała społeczność szkolna była niezwykle zaangażowana w planowanie i organizowanie spotkań projektowych oraz czuwanie nad ich prawidłowym przebiegiem. Zwłaszcza niepełnosprawni uczniowie zdali sobie sprawę, jak wielka odpowiedzialność leży na nich jako na gospodarzach spotkań i starali się podołać stawianym przed nimi zadań.

Uczestniczący w projekcie uczniowie mieli okazję dowiedzieć się więcej na temat krajów partnerskich, rozwinęli swoje kompetencje językowe, nawiązali kontakt z rówieśnikami z zagranicy, kilku z nich miało okazję wyjechać do instytucji partnerskich. Korzystając z multimediów rozwinęli umiejętności korzystania z programów i aplikacji komputerowych i Internetu.

Dzięki realizacji projektu, zarówno uczniowie, jak i nauczyciele, zdali sobie sprawę z tego, że sami mogą aktywnie wpływać na poprawę stanu środowiska. Regularne kontakty ze szkołami partnerskimi pozwoliły im przekonać się, w jaki sposób ich koledzy z innych krajów radzą sobie z podejmowaną w projekcie tematyką. Porównując wyniki prac otrzymanych od partnerów, uczniowie opracowali informacje dotyczące świadomej ochrony środowiska w krajach partnerskich.

Nauczyciele zyskali szansę rozwinięcia swoich kompetencji językowych, informatycznych, pedagogicznych. Poznali systemy edukacyjne w krajach Europy, a także zasady funkcjonowania szkolnictwa specjalnego. Nawiązali także nowe znajomości z nauczycielami z instytucji partnerskich.

W czasie realizacji projektu wprowadzono zmiany w sposobie nauczania języków obcych zarówno wśród uczniów jak i nauczycieli. Kadra zarządzająca szkołą motywowała nauczycieli do rozwoju kompetencji językowych, udziału w spotkaniach i wyjazdach zagranicznych. Przy okazji realizacji zadań projektowych, zaobserwowano silniejszą współpracę między pracownikami szkoły, z Organem Prowadzącym szkołę oraz z innymi, znajdującymi się w okolicy szkołami oraz z instytucjami zajmującymi się osobami niepełnosprawnymi.

Rezultaty i produkty końcowe: 

1.      książki,

2.      albumy,

3.      CD-romy,

4.      strona internetowa: www.zssrybnik.pl,

5.      filmy video,

6.      przedmioty artystyczne,

7.      materiały pedagogiczne,

8.      plakaty,

9.      rzeźby ekologiczne,

10.  prezentacje multimedialne pt. „Recykling”, „Woda jako podstawowa potrzeba ludzi, zwierząt i roślin”.

Anna Kobiela, Aneta Ciupiak

Bibliografia:
Krzysztof Kruszewski, Metody nauczania; Nauczyciel jako kreator programu, w:Sztuka nauczania, Warszawa 2005
http://agnieszkasas.republika.pl/PROJEKT-EDUKACYJNY-W-GIMNAZJUM.pdf
http://www.ore.edu.pl/strona-ore/phocadownload/EFS/projekt%20edukacyjny%20jako%20metoda.pdf

http://www.comenius.org.pl/galeria-projektow/pps-regio-wiu/ty-i-ja-w-srodowisku

Formy techniki i środki kształcenia

Formy organizacyjne kształcenia determinującą organizacyjną stronę pracy dydaktycznej, stosownie do tego kto, gdzie, kiedy i w jakim celu ma być przedmiotem kształcenia.

Do głównych kryteriów podziału form organizacyjnych wg. Kupisiewicza zaliczamy

liczba uczniów uczestniczących w procesie nauczania- uczenia się ( formy jednostkowe i zbiorowe pracy uczniów)

miejsce uczenia się ( zajęcia szkolne i pozaszkolne)

czas trwania zajęć dydaktycznych (zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne)

Najbardziej typowe dla naszego systemu kształcenia jest lekcja, praca domowa, koła zainteresowań oraz wycieczki szkolne. 

Formy organizacyjne kształcenia

Szkolne:

-Lekcyjne

-Pozalekcyjne

Pozaszkolne:

-Praca domowa

-Wycieczka

-Zajęcia w domach kultury, klubach

System klasowo-lekcyjny

    Polega na tym, ze wszystkich uczniów w szkole dzieli się na grupy tworzące odrębne klasy.

Klasa - zbiór uczniów zwykle rówieśników uczących się w danej izbie, najczęściej według tego samego programu

Lekcja – podstawowa forma nauczania i uczenia się w tym systemie i określa jak organizowany i realizowany powinien być proces kształcenia.

Wg Sośnickiego lekcja składa się z trzech części:
1. Część powtarzająca - służy przypominaniu, rozszerzaniu i powtarzaniu opanowanego już materiału, sprawdzaniu pracy domowej oraz przygotowywaniu się do nowej lekcji
2. Część postępująca - obejmuje podanie tematu i planu całego zagadnienia oraz jego opracowanie
3. Część zbierająca - ma za zadanie zebrać w całość i uporządkować wiadomości uzyskane przez uczniów, oraz ułatwić zapamiętanie

RODZAJE TOKÓW LEKCYJNYCH:

a)Tok lekcji  podającej- jest charakterystyczna dla systemu dydaktycznego ,opartego na przyswajaniu określanego również jako tradycyjnego.

J. Półturzycki zaproponował następującą lekcję o wszystkich ogniwach nauczania:

I. Część przygotowawcza:

1) wstępna organizacja i przygotowanie lekcji

2)sprawdzenie pracy domowej

3)Powtórzenie materiału, nawiązanie do nowego tematu

II. Część podstawowa:

1)podanie nowych treści

2)zrozumienie

3)opracowanie i zebranie

III. Część końcowa

1)powtórzenie i utrwalenie

2) omówienie zadania domowego

3) wykorzystanie i wzbogacenie poznanych zagadnień

Taka struktura lekcji ma charakter podstawowy i mogą z niej wynikać różne odmiany i typy lekcji.

Zaletą jest:

-prosta struktura

-szybkie przekazywanie uczniom gotowej wiedzy do zapamiętania

Wadą jest:

-niski stopień aktywności i samodzielności uczniów

Natomiast najważniejsze jest tu  PRZYSWAJANIE I ZAPAMIĘTYWANIE.

Cechy lekcji podającej:

-służy do opracowania obszernego materiału

-należy urozmaicać sposób zaznajamiania uczniów z tym materiałem, poprzez stosowanie różnych metod i środków dydaktycznych

-wciąga uczniów w aktywny proces myślowy

-opracowania przedstawionego tematu

Prowadzenie tego typu lekcji jest przejawem tradycjonalizmu dydaktycznego i zbytniej jednostronności.

Oprócz lekcji ,zawierającej wszystkie ogniwa procesu nauczania ,występują lekcje obejmujące kilka wybranych ogniw tego procesu. Są to typy lekcji, do których należą przede wszystkim lekcje UTRWALAJĄCE I SPRAWDZAJĄCE.

Lekcja utrwalająca (powtórzeniowa) stosowana jest po opracowaniu pewnej części programu w celu usystematyzowania materiału oraz uzupełnienia ewentualnych luk. Na tych lekcjach należy wprowadzić element nowości co pogłębia zakres wiedzy uczniów. Muszą być oni poinformowani wcześniej o tym jaki mają przygotować materiał. Konstrukcja lekcji powtórzeniowej powinna opierać się na materiale ze wszystkich lekcji objętych powtórzeniem.

Lekcje sprawdzające

Budowa tej lekcji może być różnorodna, w zależności od zastosowanego sposobu kontroli:

-odpytywanie ustne, prace pisemne lub praktyczne, testy itp.

Może mieć strukturę lekcji powtórzeniowej ,z ta różnicą ,że odpowiedź każdego ucznia podlega ocenie.

Lekcja sprawdzająca powinna dotyczyć kontroli, zarówno opanowania przez uczniów wiadomości oraz umiejętności i nawyków.

b) Tok lekcji problemowej

J. Dewey uważał, że w procesie uczenia się powinny występować głównie myślenie (a nie przyswajanie wiedzy), a myślenie to rozwiązywanie problemów.

Zgodnie z tym założeniem ,uczenie się jest procesem badawczym, opartym na rozwiązywaniu problemów i przebiega według określonych stopni logicznych ,zwanych aktem myślenia. Zaproponował on następujące stadia aktu myślenia:

1)      Odczucie trudności

2)      Wykrycie jej i określanie

3)      Nasuwanego się możliwego rozwiązania

4)      Wprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania

5)      Dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia przypuszczenia

 Modyfikacja lekcji:

B. Nawroczyński rozszerzył propozycje Deweya o utrwalenie nowych wiadomości i zastosowanie jej w szeregu ćwiczeń.

Zauważono ,że rozwiązywanie problemów rozwija postawy twórcze. Ważne jest aby uczniowie wzbogacali swoją wiedze ,nie tylko poprzez przyswajanie jej lecz również poprzez odkrywanie.

Uświadomienie sobie przez uczniów określonej trudności, wynikającej z braku wiedzy lub umiejętności jest punktem do samodzielnego sformułowania przez nich problemu, hipotez i ich weryfikowaniu. Rozwiązywanie problemów może odbywać się w pracy indywidualnej, grupowej lub zbiorowej. W strukturze lekcji problemowej powinny się znaleźć następujące etapy:

-określenie problemu,

-jego rozwiązanie

-sprawdzenie rozwiązania

-usystematyzowanie i utrwalenie

Najpełniej strukturę lekcji problemowej przedstawił J. Półturzycki, wykorzystując i uzupełniając jednoczenie propozycje innych autorów przy wyróżnieniu części przygotowawczej podstawowej. Struktura lekcji problemowej może być następująca:

I. Część przygotowawcza:

1) Wstępna organizacja i przystąpienie do lekcji

2)Sprawdzenie pracy domowej

3)Powtórzenie materiału i nawiązanie do nowego tematu inicjującego stworzenie sytuacji problemowej

II. Część podstawowa:

1) Zetknięcie uczniów z trudnością, jej odczucie i uświadomienie

2) Określenie trudności i sformułowanie problemów, pytań lub zagadnień

3)Ustalenie pomysłu rozwiązania, planu wykonania zadania lub hipotez do sprawdzenia

4)Wykonanie zadań ,realizacja pomysłów ,weryfikacja hipotez przez dobór i analizę danych i ich interpretację

III. Część końcowa

1)Usystematyzowanie, powtórzenie i utrwalenie materiału

2)Omówienie zadania domowego

3)Zastosowanie, wykorzystanie i wzbogacenie poznanych zagadnień

 Modyfikacja lekcji problemowej:

- w zależności od tego ,czy uczniowie rozwiązują problemy poznawcze czy praktyczne

- inna przyczyna może być rodzaj i liczba problemów, a także cel i zadanie dydaktyczne

-może nastąpić tez rezygnacja z niektórych ogniw w części przygotowawczej lub końcowej , wówczas mamy do czynienia z niepełna lekcja problemową.

Rozwiązywanie problemów może występować w każdych warunkach, na każdej lekcji, jeśli treści nauczania nadają się do tego ;może stanowić fragment lekcji lub zając cała lekcję.

C. Tok lekcji ćwiczeniowej

Określana przez W Okonia jako „operacyjnej”. Ma na celu:

-kształcenie uczniów umiejętności językowych ,matematycznych, technicznych czy innych,

-rozwijanie sprawności intelektualnych lub praktycznych

uczniowie  opanowują umiejętność ortograficzne gramatyczne rachunkowe, techniczne, muzyczne, plastyczne

-lekcje tego typu powinny występować w nauczaniu prawie wszystkich przedmiotów

-brak tych lekcji powoduje ,że uczniowie zdobywają tylko wiedze o danej umiejętności; opanowanie umiejętności lub sprawności następuje w wyniku systematycznego powtarzania określonych czynności

Biorąc uwagę wszystkich autorów, struktura lekcji ćwiczeniowej można przedstawić nastepująco:

I. Część przygotowawcza

1) Czynności porządkowo-organizacyjne

2)sprawdzenie zadania domowego

3)nawiązanie do nowego materiału

II. Część podstawowa

1. Podanie terminu i uświadomienie uczniom celu i zadania lekcji

2. Omówienie zasad i reguł będących podstawą umiejętności

3. wzorcowy pokaz danej z objaśnieniem

4. Próbne wykonanie czynności przez uczniów pod kontrola nauczyciela

5. systematyczne ćwiczenia wdrażające

6. Ocena opanowania ćwiczeń

III. Część końcowa

1. Podsumowanie wyników lekcji

2. Zadanie pracy domowej

Fazy lekcji ćwiczeniowej

1. Orientacyjna- reprezentuje stosowana w działaniu teorię

2.Operacyjna- reprezentuje praktykę w jej ścisłym znaczeniu, bądź działanie o charakterze intelektualnym.

Tok Operacyjny według Okonia polega na usunięciu w świadomości ucznia bariery miedzy teoria a praktyką

D. Tok lekcji eksponującej

-służy rozwojowi procesów emocjonalnych

-Istotą jest jednorazowe lub wielokrotne eksponowanie określonych wartości, prowadzące w konsekwencji do emocjonalnej percepcji tej umiejętności przez uczniów

-lekcje tego typu (których głównym zadaniem jest rozwijanie przeżyć emocjonalnych), występują w nauczaniu języka ojczystego ,w przedmiotach artystycznych, historii, wychowania obywatelskiego i innych przedmiotów

-chodzi o eksponowanie szeroko rozumianych wartości etycznych, estetycznych ,moralnych, społecznych, politycznych itp.

W literaturze dydaktycznej niewiele jest propozycji struktury lekcji eksponującej. W propozycjach Okonia i Półturzyckiego ważne jest :

-odpowiedni poziom ekspozycji wartości

-umiejętne przeprowadzenie lekcji z wykorzystaniem wszelkich możliwych środków artystycznych i technicznych, które decydują o sile, głębi przeżycia, rozstrzygają niejako sprawę prowadzenia dalszych części lekcji

-struktura tej lekcji może mieć luźną i zmieniająca się strukturę

-podobnie jak w innych typach lekcji powinny wystąpić trzy główne fazy: WSTĘP, CZĘŚĆ WŁAŚCIWA I ZAKOŃCZENIE.

Struktura lekcji eksponującej może przedstawiać się następująco:

1.Przygotowanie klasy do pracy na lekcji

2.Poznanie i zrozumienie wiadomości po eksponowanym dziale, utworze

3.Eksponowanie dzieła, utworu z wykorzystaniem środków technicznych (audiowizualnych)

4.Analiza, pogłębienie i zrozumienie dzieła poprzez dyskusję i wyrażanie własnych odczuć, własnego stosunku uczniów do głównych walorów dzieła.

5.Różne formy wyrażania indywidualnych przeżyć dzieła potwierdzające właściwy odbiór i zrozumienie dzieła ,utworu

6. Podsumowanie lekcji

 Przedstawiona propozycja struktura lekcji nie ma charakteru uniwersalnego i powinna być modyfikowana w różnych jej fazach, jedynie stałym jej elementem jest ogniwo trzecie- ekspozycja dzieła. Może być różnie realizowana w zależności od rodzaju dzieła ,możliwości technicznych inwencji i pomysłowości nauczyciela.

We wprowadzonej reformie systemu edukacji akcentuje się w pierwszej kolejności kształtowanie postaw uczniów, następnie umiejętności i wreszcie opanowanie pewnego zasobu wiedzy.

ZAJĘCIA W KLASACH ŁĄCZONYCH

Istnieją szkoły niżej zorganizowane ,które na skutek małej liczy uczniów łączy się na dwie klasy na jednoczesna naukę pod kierunkiem jednego nauczyciela. W takiej klasie ławki powinny być ustawione w dwu rzędach, przed każdym rzędem musi stać tablica.

Struktura zajęć w klasach łączonych może być następująca:

-zajęcia wspólne dla obu klas organizowane z tych tematów , z których jest to możliwe

-zajęcia w których występują na przemian zajęcia „głośne” oraz „ciche” obu klas.

Zajęcia wspólne polegają na tym ze dwie klasy traktuje się jako jedna całość i opracowuje się ten sam temat. Stosuje się je dość rzadko. Jest to możliwe gdy temat zajęć odpowiada poziomowi obu klas, należy różnicować niektóre zadania, ćwiczenia pod względem stopnia trudności.

Zajęcia głośne i ciche:

* Zajęcia głośne to zajęcia w których uczniowie pracują pod bezpośrednim kierunkiem nauczyciela, powinny obejmować polowe czasu budżetu pobytu ucznia w szkole. Przy tematach trudnych na te zajęcia można przeznaczyć większa cześć czasu. Różnica na niekorzyść drugiej klasy musi być wyrównana na następnych zajęciach.

* Zajęcia ciche – są to samodzielne prace uczniów na zajęciach w klasach łączonych. Od stopnia samodzielności w zajęciach cichych zależą w dużej mierze wyniki nauczania.

Na zajęciach cichych uczniowie:

- przygotowują materiał do zajęć głośnych

- samodzielnie opracowują nowy temat

- utrwalają wiadomości, wyrabiają umiejętności, nawyki

FORMY ORGANIZACYJNE PRACY UCZNIÓW

Zajęcia szkolne uczniów lekcyjne i pozalekcyjne, wymagają stosowania rożnych form organizacyjnych uczenia się. Formy organizacyjne pracy uczniów:

- praca jednostkowa

- praca zbiorowa

- praca grupowa

 Uczenie się jest najskuteczniejsze, gdy odbywa się w trzech formach: indywidualnie, grupowo i zbiorowo.

Praca jednostkowa – polega na tym ze poszczególni uczniowie, niezależnie jeden od drugiego, realizują określone zadania dydaktyczne indywidualnie, korzystając przy tym z bezpośredniej pomocy nauczyciela. Zaleta pracy jednostkowej jest możliwość indywidualizacji treści i tempa uczenia się oraz stałej i dokładnej kontroli zarówno przebiegu jak i efektów pracy ucznia. Uczenie się jako proces wymaga nie tylko aktywności uczniów ale również znajomości technik i metod uczenia się.

Praca indywidualna:

-ma miejsce w pracy domowej i na lekcji

-indywidualnie uczeń uczy się podczas słuchania wykładu, czytania, oglądania środków wizualnych itp.

-indywidualnie uczeń rozwija problemy zanim przystąpi do pracy w grupie

-celem pracy indywidualnej jest m.in. zmuszenie uczniów do samodzielnego wysiłku intelektualnego podczas rozwiązywania problemów

-praca indywidualna występuje na lekcjach poświeconych opracowaniu nowego materiału, a także na poświęconych kontroli i ocenie postępów uczniów

-zajęcia jednostkowe są niezbędne w realizacji wielu zadań dydaktycznych, są jednym z czynników nasilających proces poznawczy uczniów

Praca zbiorowa:

To praca „równym frontem, obejmująca swoim zasięgiem równocześnie wszystkich uczniów w klasie. Jeżeli wszyscy uczniowie w klasie uczestniczą wspólnie z nauczycielem w procesie nauczania, mówimy ,że organizacja lekcji ma formę pracy zbiorowej.

W pracy zbiorowej nie zawsze biorą udział wszyscy uczniowie klasy, ponieważ mogą wystąpić różnice miedzy zdolnościami poszczególnych uczniów. Poziom nauczania dostosowano do poziomu uczniów przeciętnych nie odpowiada ani najzdolniejszym ani najsłabszym uczniom. We współczesnej dydaktyce bardzo mocno podkreśla się potrzebę „indywidualnego podejścia do ucznia” w warunkach pracy zbiorowej. Ze względu na fakt zróżnicowania klasy szkolnej należy stosować równolegle z praca zbiorową- integralnie z nią powiązana pracą indywidualna.

Praca grupowa:

Jest jedną z istotnych form pracy uczniów. Praca grupowa stwarza korzystną sytuację organizacyjną , polegającą na tym, że wszyscy uczniowie w klasie są zaangażowani aktywnie w pracę związana z tematem lekcji. Uczenie się w grupie przebiega dzięki stosunkom interpersonalnym, interakcji i interkomunikacji. Stosunki interpersonalne wpływają na intensyfikację uczenia się.

Funkcje pracy grupowej:

-motywacyjna

-aktywizująca

-wychowawcza

Zorganizowana praca w zespole spełnia funkcje motywacyjną z którą ściśle związana jest funkcja aktywizująca. Uczenie się grupowe stymuluje ,zmusza do wysiłku podczas współpracy w grupie wszyscy uczniowie mogą wypowiadać się wielokrotnie, zostają także nasilone inne czynności uczenia się, takie jak myślenie ,spostrzeganie i działanie. Praca ta umożliwia kontrolę działania i jego wyniki u wszystkich uczniów przez kontrole społeczną.

Organizacja pracy grupowej:

Jednym z podstawowych warunków prawidłowego i skutecznego funkcjonowania grupy jest właściwy dobór do niej uczniów. Grupy powinny powstawać spontanicznie ale nauczyciel czuwa aby były zróżnicowane pod względem umysłowego rozwoju i poziomu. Najsprawniej pracują grupy trzy- pięcio osobowe , gdyż liczniejsze nie stwarzają optymalnych możliwości aktywnego uczestnictwa wszystkich członków zespołu. W większych grupach uczniowie rzadziej dochodzą do głosu.

Sprawne organizowanie pracy w zespołach obejmuje:

-dokładne określenie zadnia (problemu)

-omówienie sposobu pracy,

-wskazanie lub dostarczenie ,źródeł i materiałów

-kierowanie i sprawdzanie wyników pracy poszczególnych grup.

Praca grupowa może występować co najmniej w dwóch formach jako praca grupowa jednolita i zróżnicowana. Jeśli treść programów ,poleceń itp. jest jednakowa dla wszystkich grup w klasie, wówczas praca grupowa ma charakter jednolity, natomiast jeśli jest różna dla każdej grupy i każda z  nich rozwiązuje inny problem ,wówczas ma charakter zróżnicowany. Podstawowym warunkiem funkcjonowania dydaktycznego pracy grupowej jest dyskusja nad wspólnie rozwiązywanymi zagadnieniami. Odpowiedzialność za wyniki pracy grupowej musi być zarówno zbiorowa jak i indywidualna. Nauczanie to posiada walory dydaktyczne i wychowawcze, dlatego powinna być wprowadzana od najmłodszych klas.

Nauka domowa uczniów:

Jest ważna formą w systemie klasowo lekcyjnym, która wzbogaca i uzupełnia pracę uczniów na lekcji. W literaturze spotyka się różne określenia tej formy, najczęściej praca domowa”, co jest niezbyt trafnym pojęciem ponieważ uczeń oprócz pracy umysłowej wykonuje w domu inne prace, np. gospodarcze. Formę tę określa się również jako „nauka domowa”, „ zajęcia domowe”, „zadania domowe”, „nauka własna”.

Trudności w nauce domowej:

-powoduje wiele czynników do których m.in. należy nadmiar zadań ,trudny i złożony materiał, brak umiejętności uczenia się . W literaturze podkreśla się dużą rolę nauki domowej w stymulowaniu wielostronnej aktywności uczniów. J. Zborowski podkreśla wagę i znaczenie nauki domowej, stanowiącej integralną część lekcji szkolnej. Zdaniem W . Okonia „praca domowa jaki uzupełnienie i ciąg dalszy pracy lekcyjnej umożliwia pogłębianie i utrwalanie wiedzy ucznia, a przede wszystkim wdrożenie go do samodzielności w myśleniu posługiwaniu się wiedzą, w realizowaniu samodzielnych zadań twórczych, Zmuszając uczniów do samodzielnego podejmowania codziennych obowiązków, kształtuje ich wole i charakter ,rozwija systematyczność  dokładność, inicjatywę pomysłowość , wzmacnia wiarę we własne siły, kształtuje pozytywny stosunek do pracy”.

Cz. Kupisiewicz funkcje pracy domowej określa następująco:

-opanowanie w drodze samodzielnej pracy w domu określonych wiadomości

-utrwalanie lub rozszerzanie materiału przerobionego na lekcji

-zebranie pomocy naukowych jako podstawę do realizacji nowego tematu

-kształcenie określonych umiejętności i nawyków

- rozwijanie samodzielności myślenia i działania

K. Kuligowska pisze ,że głównym zadaniem pracy domowej jest wspomaganie, uzupełnianie i pogłębianie tych zmian w uczniu ,jakie zapoczątkowała jego praca w czasie lekcji.

Poprawnie zorganizowana nauka domowa może spełniać następujące funkcje:

-opanowanie określonych wiadomości związanych z nową lekcją

-utrwalenie, pogłębienie lub rozszerzenie wiedzy poznanej w czasie lekcji

-kształtowanie określonych umiejętności i sprawności

-rozwijanie samodzielności w myśleniu i posługiwaniu się wiedza w praktyce

-rozwijanie istniejących i budzenie nowych indywidualnych zainteresowań

-rozwijanie inicjatywy, pomysłowości, zdolności twórczych

-rozwijanie umiejętności uczenia się, wdrażania uczniów do samokształcenia

-kształtowanie nawyków systematycznego ,dokładnego wykonywania zadań , wyrabianie pozytywnego stosunku uczniów do uczenia się , rozwijanie należytego traktowania obowiązków

-budzenie przeżyć emocjonalnych, wiary we własne możliwości

Nauka domowa spełnia funkcje dydaktyczno- wychowawcze ,gdy:

-łączy się ściśle z praca lekcyjną

-jest właściwie zadana

-stosuje się odpowiednie rodzaje zadań

-nie przeciąża się uczniów nadmierna liczbą zadań domowych

-nie przekracza możliwości uczniów, czyli jest zróżnicowana

-jest samodzielnie wykonana

-systematycznie ją się kontroluje i ocenia

Samodzielność to najistotniejszy walor pracy domowej. Lepiej jest gdy uczeń nie wykona zadania domowego jeśli nie jest w stanie go wykonać samodzielnie.

Rodzaje zadań domowych:

Na ogół poprzez zadanie rozumie się to , co należy wykonać aby uzyskać zamierzony cel.

Przyjmując jako kryterium klasyfikacji cel, jaki ma spełniać nauka domowa , W . Okoń wyróżnia cztery grupy zadań domowych. Cele wpływają na charakter zadań domowych. Do podstawowych celów zalicza się:

a) opanowanie nowego materiału

b) utrwalenie materiał przyswojonego

c)kształtowanie umiejętności nawyków

d)rozwijanie samodzielności i twórczości uczniów

Podział zadań domowych ze względu na zachodzące relacje

1.Prace polekcyjne

2.Prace uzupełniające

3. Prace przedlekcyjne

Sposoby zadawania:

a)przydzielanie zróżnicowanych zadań obowiązkowych

b) wykonywanie zadań dodatkowych dla chętnych

c)przydzielanie zadań do wyboru

d) uwzględnianie zadań proponowanych przez uczniów

Obciążenie nauką domową .

.Na przeciążenie nauka domową maja wpływ również inne przyczyny. J. Zborowski dostrzega trzy grupy przyczyn i źródeł:

1.Przyczyny przeciążenia mające swe źródło w złej pracy szkoły (nadmiar zadań ,błędy w zadawaniu, brak koordynacji w zadawaniu, brak indywidualizacji zadań ,wady tygodniowego rozkładu lekcji, metodyczne wady lekcji, niesystematyczna kontrola pracy)

2.Przyczyny przeciążenia tkwiące w uczniach (słabe uzdolnienia, braki wiadomościach, niezrozumienie lekcji, nieznajomość podstawowych zasad pracy, nadmiar zajęć pozaszkolnych)

3.Przyczyny przeciążenia tkwiące w środowisku rodzinnym (brak kontroli nauki ucznia ,barak racjonalnego działania rodziców ze szkołą, niesprzyjająca nauce atmosfera środowiska rodzinnego)

Sprawdzanie i ocena nauki domowej

Każde zadanie domowe powinno być przez nauczyciela dokładnie i starannie sprawdzone, poprawione i ocenione. Największa wartość kontroli wg. W Okonia polega na tym ,że pozwala w porę usunąć braki w wiadomościach i umiejętnościach uczniów.

Dydaktyczne zajęcia pozalekcyjne , są to zajęcia dzieci i młodzieży organizowane przez szkołę, przy czynnym udziale uczniów , wybrane przez nich dla spędzenia wolnego czasu, dające rozrywkę i wypoczynek oraz doskonalące:

-poprzez rozwijanie zainteresowań w różnych dziedzinach nauki

-poprzez wyrobienie umiejętności i nawyków, stosowanie wiedzy w praktyce i rozwijanie talentów i uzdolnień poprzez rozwijanie aktywności i samodzielności oraz umiejętności życia w szkole.

Zajęcia pozalekcyjne mają charakter dobrowolny ,nie maja jednolitych programów , zaś tematyka dostosowują się do zainteresowań i uzdolnień uczniów.

Zajęcia pozalekcyjne mogą być realizowane  trzech formach:

a) praca masowa

b)praca grupowa (koła zainteresowań)

c) zajęcia indywidualne

Praca masowa polega na organizowaniu zbiorowych zajęć kulturalnych, imprez, rozrywek itp. Należą do nich między innymi poranki, pogadanki, odczyty , referaty, wystawy, pokazy, spotkania, imprezy sportowe ,prace społecznie użyteczne, wspólne wyjścia do kin i teatrów.

Praca w kołach zainteresowań polega na organizowaniu uczniów w zespoły do prowadzenia z nimi zajęć.

Celem kół zainteresowań jest:

-poszerzenie i pogłębienie wiedzy oraz umiejętności, związanych z określoną dziedzina techniki, sztuki, sportu itp.

-wykrywanie i rozwijanie indywidualnych zdolności oraz zainteresowań uczniów

-organizowanie wolnego czasu uczniów

-pogłębienie działania wychowawczego.

Rodzaje kół zainteresowań:

-koła przedmiotowe- grupują zespoły uczniów zainteresowanych określonym przedmiotem szkolnym

-koła techniczne- maja na celu zdobycie praktycznych umiejętności i zdolności, zaznajomienie z dziedzinami techniki oraz budzenie zainteresowań naukowo- technicznych.

-koła artystyczne- skupiają młodzież ,która dysponuje odpowiednimi umiejętnościami w określonej dziedzinie i pragnie je doskonalić poprzez różne rodzaje twórczości artystycznej.

-koła sportowe- mają na celu rozwój fizyczny młodzieży oaz podniesienie jej zdrowotności

 Indywidualna praca pozalekcyjna może sprowadzać się do wykonywania albumów, opracowywania referatu, konstruowana modeli, wykonywanie pomocy naukowych , dekoracji itp.

WYCIECZKA SZKOLNA:

Wycieczka szkolna to forma organizacyjna kształcenia, polegająca na wyprowadzeniu uczniów poza klasę szkolną w celu bezpośredniego zetknięcia się z rzeczami zjawiskami i procesami w ich naturalnym otoczeniu. Bezpośredni kontakt z rzeczywistości , możliwość obserwacji przebiegu zjawisk i procesów w ich naturalnych warunkach jest niezbędnym warunkiem jak Punt wyjścia do racjonalnego tworzenia pojęć ,sądów i uogólnień.

Wycieczki szkolne należą do swoistych form aktywności intelektualnej ,emocjonalnej ,praktycznej i społecznej.

Każda wycieczkę powinno poprzedzać jej gruntowne przygotowanie:

-dokładne określanie celu i opracowanie planu wycieczki.

Podstawowa metoda stosowana na wycieczce jest obserwacja kierowana .

Polecenia i pytania nauczyciela powinny być krótkie, jasne ,wyraźnie określające czynności, koncentrujące uwagę uczniów i wytyczające plan działania. Można tez stosować metodę wywiadu, gdy mamy do czynienia z człowiekiem, z jego działalnością zawodowa lub społeczną.

TECHNIKI KSZTAŁCENIA:

Techniki uczenia się:

Techniki uczenia się to innymi słowy dowolny, odpowiedni dla nas sposób na przyswojenie nowego materiału. Sposób ten jest zazwyczaj zależny od uczącego się, uwzględnia jego indywidualne potrzeby i możliwości percepcji. 

Techniki uczenia się mogą zależeć również od treści, które mamy przyswoić, i tak przy uczeniu się treści o dużej objętości można na przykład zrobić streszczenie, a następnie zaznaczyć słowa kluczowe, które będzie nam dużo łatwiej zapamiętać.

Mówiąc o technikach nauczania i uczenia się można wskazać na pewne zależności, a mianowicie do nauczania „potrzeba dwojga”, tzn. minimum dwojga, np. nauczyciel – uczeń, uczeń – uczeń.

Bibliografia:

-http://www.kreatywnaszkola.edu.pl/techniki-nauczania-7.html

-     „Dydaktyka kształcenia ogólnego” Franciszek Bereźnicki; Wydawnictwo Impuls; Kraków 2001

- W. Strykowski (red.), Media a edukacja, Poznań 1997

 - J-A. Reid, P. Forrestal, J. Cook, Uczenie się w małych grupach w klasie, Warszawa 1996

Marlena Dobrowolska

Anna Baranowska

Katarzyna Popielarska