Autorskie Programy Nauczania

Autorskie programy kształcenia są istotnym zagadnieniem w zdecentralizowanych systemach kształcenia. 1 września 1999 roku weszła w życie reforma systemu edukacji, która pozwala nauczycielom na opracowanie programów kształcenia. Pozwoliło to na opracowywanie nauczycielom programów kształcenia do samego początku do końca.

Do tworzenia programów przydałaby się wiedza z dydaktyki ogólnej (dziedziny programów szkolnych – definicje podstawowe, pojęcia, terminy, charakterystykę przedmiotów interdyscyplinarnych podstaw programu i teorii programu, zasady prac programowych wśród nich pomoc w odczytywaniu, wyborze, formułowaniu ideałów, zadań i celów kształcenia). Ważnymi pojęciami w opracowaniu programu jest wzorzec i kreowanie programu.

Wzorzec programu – dotyczy modelu pracy nad programem, a zwłaszcza zastosowanie organizacji elementów planistycznych programu. Może być zamienny z organizacją programu, który oznacza uporządkowanie elementów programu w oddzielną całość. Podyktowany jest orientacją filozoficzną programisty i jego podejściem do programu. Jest złożoną konstrukcją, wymaga dużej wiedzy i wielkiej staranności w opracowywaniu.

Elementy wzorca:

•  Ideały, zadania, cele,
• Materiał nauczania,
• Sytuacje dydaktyczne (przeżycia, doświadczenia, z których składa się proces nauczania),
• Sposoby oceniania.
• źródła (nigdy nie jest tak, ze czerpiemy z jednego miejsca, zazwyczaj z kilku naraz): społeczeństwo, wiedza ucznia, wieczność, boskość (duchowość),

Cechy konstrukcyjne wzorca:

1. Zakres – ilość i szczegółowość materiału w programie, czym jest kształcenie? Co rozumiemy przez człowiek wykształcony? Światły?, faworyzuje się tu dziedzinę fizyczną, pomijając emocjonalną i psychoruchową,
2. Integracja – powiązanie rodzajów wiedzy i doświadczeń, które planujemy włączyć do programu, dzięki integracji uczeń zyskuje spójny obraz wiedzy, integracja zachodzi wyłącznie w umyśle dziecka,
3. Kolejność – ułożenie elementów programu, bierzemy pod uwagę treść, możemy zastosować 4 zasady uczenia się: uczenie się od prostego do złożonego, zachowanie warunków wstępnych uczenia się danego materiału przechodzenie od całości do części,
4. Ciągłość – w programie powraca się do zasadniczych pojęć i umiejętności, których opanowanie powinno stawać się głębsze i dokładniejsze,
5. Wyrazistość – powiązania pionowe i poziome miedzy różnymi elementami i cechami programu, wyrazistość pionowa oznacza ułożenie treści w sekwencje obejmujące kolejne klasy, a pozioma powiązaniem elementów występujących jednocześnie tzw. Programy zintegrowane,
6. Równowaga – każdy element i każdą cechę wzorca należy wziąć w odpowiedniej proporcji i czasie, należy jej szukać między:

• ześrodkowaniem programu na dziecku i na przedmiotach,
• potrzebami jednostki i społeczeństwa,
• zadaniami kształcenia powszechnego i przystosowanego do danych uczniów,
• poszerzeniem i pogłębianiem treści,
• treścią tradycyjną i nowoczesną,
• zadaniami związanymi z różnymi stylami uczenia się różnych grup uczniowskich,
• różnymi metodami nauczania i sytuacjami dydaktycznymi,
• pracą i zabawą,
• wpływami edukacyjnymi społeczności i szkoły.

Typowe wzorce programu:

1. ześrodkowanego na materiale, wiedzę uważa się za integralny i podstawowy składnik programu, materiały dydaktyczne mają strukturę wiedzy. Wzorce takie to m.in. przedmiotowy, ześrodkowany na dziedzinie nauki, pól treściowych, korelacyjny, procesualne,
2. ześrodkowanego na uczniu, reakcja na pierwszą grupę wzorców, stawia się w centralnym miejscu ucznia w programie szkolnym, wzorce te można spotkać w Szkołach Podstawowych w klasach 1-3, dziecko uczy jeden nauczyciel,. Zaliczamy: wzorzec ześrodkowany na dziecku, ześrodkowany na doświadczeniu, romantyczne, humanistyczne
3. ześrodkowanego na rozwiązaniu problemu, ukierunkowany na treść i rozwój uczniów, ujmują jednostkę w otoczeniu społecznym, problem jest przedmiotem nauki, do niego dobiera się dyscyplinę i przedmioty, Występują: wzorce wyśrodkowane na sytuacje życiowe, problemów rdzeniowych (ważnych dla wszystkich uczniów), ześrodkowane na problemach społecznych i rekonstukcjonistycznych (przygotowujące do zmian społecznych).

Kreowanie programu wymaga wykorzystania pewnych zasad, natury technicznej lub naukowej, skłąda się na działania humanistyczne i artystyczne, dzięki szkoły mogą realizować określone zadania. Modele najczęściej dzieli się na:

- techniczno-scjentystyczne np. behawiorystyczne, menadżerskie, systemowe i akademickie podejście do programu szkolnego, pasuje do wzorca ześrodkowanego na wiedzy, na rozwiązaniu problemu. Wiąże się z rozwojem metod empirycznych i rozkwitem nauk przyrodniczych, sposób myślenia. Kreowanie programu owocuje planem lub szkicem, na podstawie którego leży struktura środowisk dydaktycznych i koordynuje korzystanie z zasobów kadrowych, materialnych i technicznych. Program to całość łącząca elementy, aby służyły wspólnemu zadaniu edukowania jednostek, a jednocześnie daje do rąk plan działania. Im precyzyjniej i bardziej zdecydowanie określimy środki tym pewniejszy będzie nasz cel, co chcemy osiągnąć. Systematycznie konstruowany projekt podlega ewaluacji z różną dokładnością. M.in. F. Bobbit, W.W. Chartes, R.W. Tayler.

- nietechniczne i niescjentystyczne np. humanistyczne i rekonceptualistyczne. Pasuje do wzorca ześrodkowanego na uczniu, na rozwiązaniu problemu. Dominuje indywidualizm, subiektywizm, estetyka, heurystyka, zachodzi między człowiekiem i jego partnerami i środowiskiem. Nie jest ważne co mamy „na wyjściu” działań, lecz ważny jest uczeń, jego aktywność w procesie kształcenia. Program rozwija się i narasta w miarę realizacji, dokładne planowanie nie ma sensu. Prace programowe skupiają się na uczniu, uczestniczą w nim uczniowie, rodzice, nauczyciele. Wg tego podejście nie można przewidzieć ideałów, celi i zadań kształcenia. Opiera się na odczuciach i racjonalności estetycznej. Zalicza się tu model naturalistyczny Glatthorna, model spraw uczniowskich Weinsteina i Fantiniego.

Tworzenie programu w ramach reformy edukacji obejmuje spełnianie wymagań dotyczących:

• struktury programu,
• celów nauczania,
• materiału nauczania,
• procedur osiągania celów (metod pracy i podręczników)
• opisu założonych osiągnięć ucznia i metod ich pomiaru (kryteria oceny wewnątrzszkolnej).

Każda szkoła powinna dysponować całościowym programem nauczania, a nauczyciel programem uwzględniającym możliwości i potrzeby uczniów. Nauczyciel ma do wyboru opracować program autorski, ale może posłużyć się już istniejącym i zatwierdzonym przez władze oświatowe. A co do programów autorskich władze oświatowe oczekują, że będą one wyraźnie i ściśle odnosiły się do podstawy programowej zatwierdzonej przez MEN. Podstawa programowa traktowana jest jako trzon. Program autorski ma wprowadzić nowe koncepcje, cele czy treści, które w spójny, interesujący sposób uzupełnią podstawę programową.

Program autorski powinien jasno i wyraźnie informować czytelnika o tym:

1. jakiego przedmiotu lub jakiego bloku przedmiotów dotyczy,
2. dla jakiego etapu nauczania i dla jakiej liczby godzin na tym etapie został przygotowany,
3. dla jakiego typu kursu jest on odpowiedni.

Program powinien:

• wyraźnie charakteryzować uczniów, określając, dla jakiego rodzaju użytkowników, o jakich celach, możliwościach umysłowych i zainteresowaniach okaże się najwłaściwszy,
• jasno wskazać, jakie jest niezbędne w jego realizacji przygotowanie kadry nauczycielskiej oraz wyposażenie szkoły w pomoce naukowe i techniczne środki nauczania
• informować kto go przygotował, jakie jest doświadczenie zawodowe jego autorów i do kogo należą prawa autorskie.

Kreowanie autorskich programów kształcenia to zadanie niezwykle złożone, trudne, wymagające dużej wiedzy i to nie tylko z dziedziny programów kształcenia.

Istnieje wiele teorii programu, a także wielu znanych autorów. Na szczególną uwagę zasługuje propozycja J. Gniteckiego programu kształcenia symulującego i wspierającego rozwój. Okazuje on program na tle współczesnych przemian, a także jest cennym źródłem przemyśleń i propozycji.

O programie ukrytym. Program taki nie jest zazwyczaj znany ani nie poddaje się żadnej rejestracji. Składają się na niego czynniki m.in. atmosfera wychowawcza lub antywychowawcza w szkole, klasie, domu, styl pracy nauczyciela, opinie uczniów i rodziców o szkole, wpływ rówieśników i grup rówieśniczych, wpływ szerszego środowiska społeczno-kulturowego. Dobre lub szkodliwe oddziaływanie ukrytego programu zależy od poziomu samych uczniów i od wpływu planowej pracy szkoły, a przede wszystkim od poziomu realizacji rzeczywistych programów kształcenia.

Bibliografia:

•  J. Świrko-Pilipczuk, Wartości i cele kształcenia, w: F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2001 3.5 s.171

Opracowały temat:
Monika Fabisiak
Angelika Głowacka
Monika Stępień

UŚWIADAMIANIE CELÓW KSZAŁCENIA

1) Cele kształcenia wyznaczają podstawowe czynności zarówno nauczycieli jak i uczniów


Odnoszą się do nich i opisują zmianę jaką chcemy w nich uzyskać

2) Celom powinny być podporządkowane metody i organizacja pracy nauczyciela

3) Znaczenie celów kszałcenia :

-stanowią one podstawowy czynnik wyznaczający rozwiązania innych elementów procesu kształcenia

-są wyznacznikiem doboru i układu treści kształcenia oraz podstawowym kryterium w doborze metod, form organizacyjnych i środków dydaktycznych

-stanowią podstawę planowania i organizowania działań uczestników procesu kształcenia

-są kryterium efektywności procesu dydaktycznego

3) Świadomość :
-fenomenalne doznania podmiotu
-wiedza podmiotu o określonych właściwościach
-przytomność albo stan czuwania

4) Według M.Kowalczyk Świadomość to subiektywna realność aktualnie doświadczana przez podmiot

5) W wypadku definiowania celu jako pożądanego stanu rzeczy należy zwrócić uwagę na to, że to co pożądane przez kogoś musi być słusznie przez niego cenione, czyli musi być faktycznie wartościowe.

6) Motywacja to stan służący nakierowaniu działań jednostki na określony cel

7) Warunkiem skutecznej działalności jest uświadomienie sobie przez podmiot działający celu podejmowanych czynności. Aby dobrze uświadomić cel nauczania trzeba oprzeć się na podstawowych cechach czynności człowieka, którymi są  UKIERUNKOWANIE i ZORGANIZOWANIE 
-ukierunkowanie to proces naprowadzania jednostki na prawidłowe dojście do celu 
-zorganizowanie to przypisanie odpowiednich jednostek czasowych na osiągnięcie danej czynności np 45 minut na naukę danego tematu. 
W mechanizmach ukierunkowujących i organizujących podkreśla się role informacji. Otrzymywane informacje są przetwarzane w wyniku złożonych procesów analizy i syntezy. W trakcie wytwarzane są programy działania i dokonuje się kontrola wykonania 
(czyli człowiek wytwarza sobie obraz sytuacji, przebiegu zdarzeń wewnętrznych, który umożliwia przygotowanie zawczasu do zdarzeń, które dopiero nastąpią i do własnych kolejnych czynności ) 
Nauczyciel dostaje informację czego ma uczyć, przygotowuje plan działania i metody nauczania a następnie wprowadza je w życie. 
Możemy wyróżnić 2 schematy
-poznawczy (ułatwia człowiekowi przewidywanie przyszłych zdarzeń)
-operacyjny (realizacja, która jest wyrazem gotowości wykonania określonych czynności w określonych warunkach) 
Przewidywanie spełnia funkcje ukierunkowującą przebieg czynności dzięki  równoczesnemu procesowi kontroli, który polega na porównywaniu rzeczywistości z tym co się przewiduje lub postuluje. 
Świadomość kieruje czynnościami człowieka, głównie dzięki temu, że jest subiektywnym obrazem świata i samego siebie. Działanie tak rozumianej świadomości jest szczególnym przypadkiem działania informacji. Jej wpływ na czynności człowieka zależy od tego w jakim stopniu to co on sobie uświadamia jest dla niego ważne i prawdopodobne. Istotnym czynnikiem w ocenie wartości celu i prawdopodobieństwa jego realizacji jest wzrost aktywności  
jednostki w miarę przestrzennego zbliżenia się do celu. Istotne są tu takie cechy celu jak jasność, struktura celu(ilość, jakość, powiązanie celów elementarnych)

Ważne jest czy cel jest narzucony czy własny. I czy ma związek z zainteresowaniami i potrzebami jednostki. Jeżeli uczeń nie zna konkretnego celu czynności, które wykonuje, ustala sobie własny cel tzw. cel uboczny. Np uczeń pisze kartkówkę, nie ma pojęcia po co mu ten materiał, którego się uczy ale ustala sobie swój własny cel, którym jest nieotrzymanie złej oceny, żeby rodzice na niego nie krzyczeli. Wówczas uczeń uczy się materiału dostaje dobrą ocenę i spełnia swój cel uboczny. 
Jeżeli chcemy aby uczeń potrafił wykorzystać nabyte wiadomości w praktyce a jego czynności charakteryzowały się zdolnością do samokontroli i samokorygowania to należy go poinformować o zamierzonych wynikach danego celu. Nauczyciel powinien sobie uświadomić cel wykonywanych działań i uświadomić w tym ucznia.

Świadomość celu to odbicie, obraz rzeczywistości pożądanej pod pewnymi względami przez człowieka, wyznacza kierunek i strukturę działania zmierzającego do spowodowania lub utrzymania tego stanu rzeczywistości oraz umożliwiający kontrolę działania. Przyjęto więc że uczeń jest świadomy celu nauczania wtedy gdy posiada wiedzę o stanie rzeczy, zjawisk i procesów ujętą w sformułowaniu językowym lub graficznym celu oraz poczucie że stan ten jest dla niego pożądany pod pewnymi względami, co powoduje, że dąży on do spowodowania lub utrzymania tego stanu oraz kontroluje osiągane w tym zakresie rezultaty. 
Uświadamianie celu kształcenia przez nauczyciela jest podstawowym i niezmiernie ważnym elementem procesu nauczania. Uświadamianie uczniom celu działań wraz z umotywowaniem potrzeby jego osiągnięcia jest pierwszym zabiegiem, który musi wykonać nauczyciel przed przystąpieniem do realizacji tematu. Świadomość celów zależy od tego jak go rozumiemy, realizujemy,kontrolujemy i jakie rezultaty uzyskujemy. Nie należy wymagać aktywności w realizacji celów  od osoby, która ich nie rozumie. 

ROZUMIENIE CELU NAUCZANIA : 
Znajomość i rozumienie celu jest podstawowym warunkiem do podjęcia decyzji o jego realizacji. Gdy uczniowie nie rozumieją celów nauczania to pracują w sposób mechaniczny a i niekiedy chaotyczny. Praca taka jest nudna i przynosi negatywne skutki. O rozumianym celu kształcenia świadczy następujące zachowanie ucznia: 
-umie powtórzyć cel 
-sformułować go słownie lub pisemnie
-ująć własnymi słowami 
Nauczyciele powinni formułować cele w sposób jasny, zrozumiały. Należy wskazać związek między celami realizowanych zajęć a użytecznością danej wiedzy w życiu codziennym. 


Bibliografia F.Bereźnicki. Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2001, Pod red F.Bereźnicki i J. Świrko-Pilipczuk, Procesy uczenia się i ich efektywność . 


Marta Brożyna 
Aleksandra Budrewicz 
Wiktoria Szabunia 

Program i treści kształcenia

1. Program nauczania- dokument określający obowiązki i prawa nauczycieli. Wyznacza czego i jak uczyć w szkole.
Wyróżniamy:
 a) tradycyjne rozumienie- odpowiednio uporządkowany zbiór tematów z wybranych dziedzin wiedzy i życia, przydatny dla nauczania. Zadaniem nauczycieli jest zaznajomić uczniów z tematami zajęć, a zadaniem uczniów jest przyswojenie tych treści.
b) w ogóle- główny nacisk kładzie się na działania i ich skutki.
c) w oświacie- większą uwagę zwraca się na treść działań, stosunkowo małą uwagę kładzie się na skutki.

 2. Treści kształcenia- Są one powiązane z programem kształcenia, więc jest dość trudno sformułować jednoznaczną definicję tego pojęcia. Opisuje się ją jako: Wszystkie umiejętności i wiadomości zdobyte z różnych dziedzin (nauki, kultury, sztuki oraz praktyki społecznej), którą powinniśmy opanować podczas pobytu w szkole.
 Teorie kształcenia możemy jeszcze rozumieć jako zbiór usystematyzowanych wiadomości, zestaw określonych umiejętności i nawyków oraz wartości o charakterze wychowawczym.  
Wyróżniamy również dwa warianty odnoszące się do szkoły wyższej:
 a) system wiadomości, umiejętności i nawyków, których opanowanie zapewniłoby studentom wzbogacenie ich osobowości zwłaszcza: rozwój ich predyspozycji kierunkowych i instrumentalnych oraz uzyskanie społecznych i zawodowych kwalifikacji które są zgodne z potrzebami społeczeństwa.
 b) system wiadomości, umiejętności i nawyków oraz walorów intelektualnych i ideowo-moralnych, które pozwoli studentom wzbogacić ich osobowość.

 3. Program nauczania wg:
a) Okonia Proponuje on zmianę terminu programu nauczania, który odnosi się tylko do treści nauczanych przez nauczyciela, program szkolny lub program kształcenia, który oznacza czynności dwustronne.
b) Kruszewskiego Są to wszystkie dokumenty, które normują pracę szkoły i nauczycieli, oraz doprowadzają uczniów do osiągnięcia założonych celów programowych
c) Komorowskiej Porównanie programu kształcenia do curriculum łac. tor wyścigowy rydwanów. Program zakłada CEL, DROGĘ DO CELU, ŚRODEK REALIZACJI.
d) Kupisiewicza Curriculum- formułuje jasno i wyraźnie sprecyzowane cele w przeciwieństwie do planu nauczania, który nauczanie dzieli na tematy, pod-tematy oraz działy.
 e) Taby Jest to etap, w którym formułuje się cele kształcenia na podstawie potrzeb społecznych i indywidualnych.
f) Kraszewskiego
* każda wiadomość zawarta w programie ma identyczne znaczenie dla uczniów
 * znalezienie takiego układu wiadomości, który byłby dla wszystkich uczniów najszybszą i najskuteczniejszą metodą opanowania materiału
* dążenie do tego, aby w umyśle ucznia powstało najwierniejsze odbicie materiału.

 4. Treści kształcenia wg: 
a ) Niemierki Jest to pewien system nauczanych czynności, w którym musimy mieć podany cel, materiał i wymagania, co ma się przełożyć na osiągnięcia uczniów. Wyróżnia on tutaj trzy fazy opanowywania tego procesu:
* planowanie( przez nauczyciela),
* poznawanie,
* opanowywanie.
W takiej sytuacji treść przekazywanych wiadomości na ogół ubożeje ,uczniowie opanowują jedynie część planowanych przez nauczyciela elementów czyli zamierzenia nauczyciela w wielu przypadkach nie zostają zrealizowane w 100%, ale możliwe jest także wzbogacanie treści, którą nauczyciel planuje przekazać w toku indywidualnego lub zbiorowego nauczania.
b) Kruszewskiego Jest to zbiór planowanych czynności ucznia wyznaczonych przez materiał nauczania i zaplanowaną zmianę psychiczną, Treści kształcenia mają zwierać
* wiedzę ( rozumianą jako materiał)
* zmiany w wiadomościach jakie muszą zajść u ucznia, jego umiejętnościach i systemach wartości
* oraz czynnościach które powodują, że te zmiany zachodzą
 c) Bereźnickiego Treści kształcenia definiuję się jako system wzajemnie powiązanych ze sobą wiadomości, umiejętności, nawyków i doświadczeń.
d) Pułturzyckiego Zasób faktów, pojęć, wiadomości, prawidłowych związków i teorii przekazywanych przez nauczycieli w procesie kształcenia, do treści nauczania należą też umiejętności, nawyki opanowywane przez uczniów oraz doświadczenia i przeżycia, jakich powinni doznawać w procesie uczenia się. TK stanowią zawartość procesu nauczania i to zawartość starannie dobraną z całokształtu doświadczeń i osiągnięć ludzkości w dziedzinie nauki, kultury, techniki i sztuki. Jest to zawartość wartościowa dla przygotowania nowych pokoleń do życia i pracy.

 5. Funkcje programu nauczania: Trudno jest zdefiniować program kształcenia, bo on zależy od wielu czynników, od różnorodności wartości, kultury w danym społeczeństwie, , celów kształcenia i ich dróg realizacji. Abyśmy mogli w ogóle mówić o funkcjach musimy zadać sobie dwa pytania:
a) czego należy uczyć w szkole?
b) Po co posyłamy dzieci do szkoły?  
Funkcja społeczna ma na celu kształtowanie w wychowanku społecznie pożądanych cech w danym czasie. Program kształcenia ma na celu zapewnić reprodukcję kulturową lub też zmianę społeczną.  
Funkcja pedagogiczna: Tutaj ważny jest indywidualny rozwój kształcenia i dobór treści, aby taki osiągnąć. Określa co i jak ma spotkać uczniów w szkole. Normuje on pracę szkoły i zawiera wytyczne, jak zestroić pracę nauczyciela z celami szkoły.
 6. Trzy modele programu wg Komorowskiej, które mogą pojawić się w programie nauczania 
 a) analityczny- wiedza jako obiekt, który należy zdobyć, odpowiada na pytania:
* Do jakiej wiedzy dążymy?
 * Jak możemy to robić najskuteczniej?
b) hermeneutyczny- uczyć się by znaleźć odpowiedź, wspólne dochodzenie do wiedzy przez nauczyciela i ucznia
c) krytyczny- wiedza jako możliwość zmiany otaczającej nas rzeczywistości.

 7. Pięć typów programów nauczania, które możemy spotkać w w/w modelach. 
 A) Jako wykaz treści nauczania: możemy go rozumieć jako spis tematów czy przedmiotów( zależność czy to instytucja czy już dany przedmiot), który nie będzie zawierał żadnych metod i technik prowadzenia zajęć, weryfikowania wiedzy. Taki program odpowiada na pytanie czego uczyć, ale w ogóle nie porusza tematu jak uczyć.
B) Program Jako zestaw planowanych czynności pedagogicznych. Tutaj metoda jest równie ważna jak treść, a więc tak rozumiany program powinien zawierać: zakres, układ treści, metody i techniki nauczania, formy aktywizujące uczniów. Ma charakter proceduralny czyli to w jaki sposób będziemy pracować jest ważniejsze niż to co zdołamy osiągnąć (efekty).
 C) Program Jako zestaw zamierzonych efektów pedagogicznych. Taki program jest rozumiany jako rezultaty które chcemy osiągnąć w czasie nauczania i po zakończeniu edukacji. Zaliczymy do tego wiadomości umiejętności, kompetencje, wszystko co zamierzył sobie konstruktor takiego programu. Nie liczą się efekty uboczne, czyli wiedza którą zdobywamy tzw. przy okazji.
 D) Program Jako zestaw pojęć i zadań do wykonania. Przedstawia on jednostkowe zadania czy działania, które ma wykonać dany uczeń. Jest to metoda behawioralna służy głównie wyrobieniu sobie pewnych z góry określonych nawyków.
 E) Program jako rejestr doświadczeń. Jest tutaj nacisk na indywidualny rozwój dziecka, jego odmienność, indywidualny sposób doświadczania świata, mniej ważny jest tutaj cel kształcenia.

 8. Cztery typy programów oparte na filozofii:
a) pajdocentryczny: interakcje dziecka ze środowiskiem szkolnym i poza szkolnym, nauczyciel dostarcza dziecku bodźców pobudzających jego aktywność.
b) praktyczny: skierowany na umiejętności, wiedza i postawy potrzebne do życia.
c) o nachyleniu społecznym: społeczna wrażliwość
d) tradycyjny: kładzie nacisk na nauczanie początkowe ( podstawowe): czytanie, pisanie, liczenie.

 9. Dwa programy na nauczania ze względu na dobór i sposób łączenia treści:
A) Programy przedmiotowe czy inaczej zwane akademickie. Nazwa przedmiotu odnosi się do danej dziedziny naukowej, jest jej subdyscypliną. Może być taką która będzie skupiała w sobie kilka subdyscyplin ( np. przyroda w jej skład wchodzi chemia, biologia, fizyka, geografia lub też geografia która zawiera w sobie geologię i minerologię.
B) Programy zintegrowane nie ją daną subdyscypliną danej nauki, ale są zlepkiem różnych problemów. Aby zrozumieć na czym polega PZ musimy odróżnić treści kształcenia od treści nauki oraz także ważne jest aby oddzielić zadania nauczyciela od zadań ucznia. Treść nauki jest rozumiana jako metody i wyniki badań, a treść nauczania jest rozumiana jako ćwiczenia poznawcze z danej dziedziny naukowej, na której będziemy ćwiczyć swoje umiejętności oraz doświadczenia, które są niezbędne do funkcjonowania w danej roli . Już na sama treść składają się: informacje wzbogacające wiedzę, ćwiczenia kształtujące umiejętności, oraz ćwiczenia wspomagające kształtowanie określonych postaw.

 10. Podział ze względu na układ treści:
  a) spiralny: dajemy to co najłatwiejsze do zrozumienia i przechodzimy do trudniejszych.
 b) koncentratyczny: te same czynności powtarza się co pewien czas rozszerzając ich zakres.
 c) liniowy: od prostego do skomplikowanego.

Bibliografia:
1.  J. Świrko-Pilipczuk, Program i treści kształcenia,w: F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego,    Kraków 2001

Opracowały:
Agnieszka Sołtysiak
Dagmara Śliwińska

TAKSONOMICZNE UJĘCIA CELÓW KSZTAŁCENIA

TAKSONOMICZNE UJĘCIA CELÓW KSZTAŁCENIA
Termin taksonomii pochodzi z języka greckiego: TAKSISNOMOS = TAKSIS (układ) +NOMOS (prawo).Został zaczerpnięty z biologii, i oznacza naukę o zasadach klasyfikacji gatunków zwierzęcych i roślinnych. Jest to nauka o zasadach klasyfikacji, układach, hierarchii, porządku

Taksonomiczne ujęcia celów kształcenia = hierarchiczne uporządkowanie celów edukacyjnych

Za pomocą taksonomii można uzyskać dwa rodzaje informacji:
1) kategorialną (jakościową) – obejmuje informacje o tym, czy bieżące czynności i ich wyniki zmierzają w dobrym kierunku.
2) Parametryczną (ilościową) – pozwala odpowiedzieć na wiele szczegółowych pytań o to, czy zakres i trwałość wiedzy jest zadowalająca.

Taksonomia charakteryzuje się:
a) poprawnością terminologii dydaktycznej
b) zwięzłością i jasnością haseł
c) zdefiniowaniem kategorii celów z przykładami zadań
d) jednoznacznym powiązaniem poszczególnych kategorii z czynnościami uczenia się
e) hierarchiczną klasyfikacją od kategorii najniższych do najwyższych

Funkcje taksonomii:
a ) społeczna
-umożliwia określenie celów kształcenia
-pomaga ustalić ideał wychowania
b) organizacyjna
-umożliwia zaplanowanie długoterminowych działań
-umożliwia zaplanowanie realizacji celów

Taksonomię tworzy się w zakresie sfer:
a) dziedziny poznawczej
b) dziedziny emocjonalnej
c) dziedziny psychomotorycznej

Dziedzina poznawcza
Stworzona w 1956r. przez Benjamina Blooma. Obejmuje sześć poziomów:
Wiedza – opanowanie wiadomości różnego rodzaju takich jak fakty, pojęcia ogólne czy teorie.
Rozumienie- ukazywanie rozumienia faktów przez porządkowanie, porównywanie, opisywanie i tłumaczenie.
Zastosowanie – rozwiązywanie problemów w nowych sytuacjach przez zastosowanie nabytej wiedzy
Analiza – analiza informacji, ich podział na części i ustalenie stosunków między nimi. Wyprowadzenie dowodów i wniosków na poparcie twierdzeń.
Synteza – zestawienie informacji w nowy sposób przez łączenie elementów w nowe struktury lub proponowanie alternatywy rozwiązań.
Ocenianie - przedstawienie i obrona opinii przez wyrażenie sądów o słuszności pomysłów lub jakości pracy w oparciu o założone cele. Rozważanie, dokumentowanie.

Dziedzina emocjonalna
Opracowana przez zespół w składzie: Dawid R. Krathwol, Benjamin Bloom, Bertram B. Masia. Obejmuje pięć kategorii:
Recepcja- odbiór bodźców emocjonalnych z odpowiednim nastawieniem, chęcią oraz uwagą wybiórczą lub dowolnie skierowaną. Uczący się powinien przyswoić ze zrozumieniem m.in. dźwięki, wydarzenia, rozmiary
Działanie – z wyrażaniem na nie zgody, z chęcią działania i zadowoleniem z podjętego działania. Znajomość instrumentów, instrukcji, przemówień, twórczości artystycznej itd.
Wartościowanie – akceptacja wartości, wiara i zaangażowanie w nie i poświęcenie im. Inną formą aktywności na rzecz uznawanych wartości jest ich obrona wyrażona w dyskusjach czy protestach rezultatem czego jest często członkostwo w grupach czy twórczość artystyczna.
Organizacja- pojęciowe ujęcie wartości i tworzenie systemu wartości. Umiejętności potrzebne na tym poziomie to definiowanie, formułowanie, dyskutowanie. Efektami są: strategie, kryteria, standardy
Wybór własnego systemu wartości – podporządkowanie postępowania wartościom, które stają się cechami osobowymi. Ukształtowanie wartości zmieniają się w światopogląd.

Dziedzina psychomotoryczna (Baldwin)
Sfery taksonomii psychomotorycznej obejmują 5 etapów:
Etap 1 – pobudzenie zmysłowe
Etap 2 – nastawienie umysłowo-emocjonalne
Etap 3 – działanie pod czyimś kierunkiem
Etap 4 – automatyzacja
Etap 5 – działania kompleksowe

Do najbardziej popularnych w Polsce należy taksonomia celów opracowana przez profesora Bolesława Niemierkę. Wyróżnia on trzy taksonomie.

Taksonomia celów nauczania B. Niemierki

Taksonomia ta obejmuje dwa poziomy celów i cztery kategorie:
I. Poziom: wiadomości a w nich kategorie :
a) zapamiętanie wiadomości
b) zrozumienie wiadomości
II. Poziom: umiejętnością w nich kategorie:
c) stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych
d) stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych

Zapamiętanie wiadomości (A)- oznacza gotowość ucznia do przypomnienia sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych, zasad działania. Wiąże się to z elementarnym poziomem rozumienia wiadomości: uczeń nie powinien ich mylić ze sobą i zniekształcać. Czasowniki używanie przy określaniu celów tej kategorii, to: wymienić elementy, podać, określić, zdefiniować, zidentyfikować, wyliczyć.
Zrozumienie wiadomości (B)- oznacza, że uczeń potrafi przedstawić je w innej formie, niż je zapamiętał, uporządkować i streścić, uczynić podstawą prostego wnioskowania. Czasowniki używanie przy określaniu celów tej kategorii, to: wyjaśnić, scharakteryzować, streścić, rozpoznać, rozróżnić, uzasadnić, zilustrować.
Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych (C) - oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami według podanych mu uprzednio wzorów.
Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych (D)- oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania i rozwiązywania problemów, dokonywania analizy i syntezy nowych dla niego zjawisk, formułowania planu działania, tworzenia oryginalnych przedmiotów, wartościowania przedmiotów według pewnych kryteriów.

Taksonomia celów wychowania B. Niemierko

I. Poziom: działania a w nich kategorie:
a) uczestnictwo w działaniu
b) podejmowanie działania
II. Poziom: postawy a w nich kategorie:
c) nastawienie na działanie
d) system działań
Uczestnictwo w działaniu (A)- polega na świadomym i uważnym odbieraniu określonego rodzaju bodźców oraz wykonywaniu czynności odpowiadających przyjętej roli, jednak bez wykazywania inicjatywy. Uczeń ani nie unika danego rodzaju działania, ani go tez nie podejmuje z własnej woli. Chętnie natomiast dostosowuje się do sytuacji.
Podejmowanie działania (B) – oznacza samorzutne rozpoczynanie danego działania i wewnętrznym zaangażowaniu wykonywanie odpowiednich czynności. Uczeń nie tylko dopasowuje się do sytuacji ,w jakiej się znalazł, ale i organizuje je w pewien sposób.
Nastawienie na działanie (C) – jest konsekwentnym wykonywaniem danego rodzaju działania na skutek trwałej potrzeby wewnętrznej i dodatniego wartościowania jego wyników. Uczeń jest zwolennikiem tego działania i zachęca do niego innych, poglądom jego brak jednak szerszego uogólnienia i pełnej spoistości.
System działań (D) – oznacza regulowanie określonego typu działalności za pomocą harmonijnie uporządkowanego zbioru zasad postępowania, z którymi uczeń identyfikuje się do tego stopnia, że można je uznawać za cechy jego osobowości. Uczeń nie zawodzi w trudnych sytuacjach, jego działania odznaczają się skutecznością i swoistością.

Taksonomia celów praktycznych (psychomotorycznych) B. Niemierko

Obejmuje złożone czynności ruchowe (np. rysowanie, pisanie, obsługa różnych urządzeń itp.)
B. Niemierko swoją taksonomię celów praktycznych oparł na dwóch poziomach celów: „działania” i „umiejętności”. Na każdym z tych poziomów umieścił po dwie kategorie celów praktycznych.

A. Naśladowanie działania- polega na obserwacji wybranych przedmiotów i działań z nimi związanymi. Osoba wykonuje własne działanie i systematycznie kontroluje każdy element przez porównanie ze wzorem.
B. Odtwarzanie działania-polega na wykonywaniu praktycznego zadania w całości bez jednoczesnego obserwowania wzoru. Jest to wykonywane z niewielką jeszcze skutecznością.
C. Sprawność działania w zmiennych warunkach-polega na wykonaniu wyuczonego działania praktycznego. Osoba osiągnie zamierzony cel, gdy ważne okoliczności zadania nie ulegną zmianie.
D. Sprawność działania w zmiennych warunkach- polega na wykonywaniu działania automatycznie, przy bardzo niewielkim nakładzie energii i czasu osiąga się skuteczność. Działanie może być łączone z innymi czynnościami i podejmowane w różnych warunkach.

Bibliografia:
J. Świrko-Pilipczuk, Wartości i cele kształcenia, w: F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2001

Monika Kowalczyk
Natalia Stankiewicz

Uszczegóławianie celów kształcenia

CEL wg słownika PWN :

1. «to, do czego się dąży»

2. «to, co ma czemuś służyć»

3. «miejsce, do którego się zmierza»

4. «przedmiot lub osoba, których dotyczą zamierzone działania»

5. «obiekt, do którego się strzela»

Kształcenie – całość doświadczeń składających się na proces zdobywania przez jednostkę umiejętności, wiedzy oraz rozumienia otaczającego ją świata.

Cele kształcenia- to planowane, zamierzone i długotrwałe założenia dydaktyczne co do tego jak kształcić, jakie wartości wpajać i jakimi metodami.

Uszczegóławianie = Operacjonalizacja

- to inaczej przekształcanie celu ogólnego w cel bardziej precyzyjny, konkretny. Aby zrozumieć jakiś cel ogólny (świat przyrody) musimy przede wszystkim zrozumieć go w sposób bardziej konkretny (rośliny, zwierzęta).

Wg K. Denka operacjonalizacja celów wychowania, nauczania i uczenia się polega na przekształcaniu ich postaci ogólnej i nadawaniu im kształtu sprecyzowanego, uszczegółowionego i konkretnego.  

Zmiany jakim ulegają cele ogólne wg Niemierki to:

1. sprecyzowanie- pozbawienie sformułowania, wyrażeń luźnych, służących ozdobie.
2. uszczegółowienie- pojedyncze, dość lakoniczne hasło zmienia się w kilka dłuższych zdań o bogatej treści
3. konkretyzacja- dokładne określenie sytuacji, w której działanie się dokonuje i stanu końcowego, do którego zadanie zmierza
4. upodmiotowienie osiągającego cel- dzięki temu zabiegowi, cele kształcenia stają się jasne i zrozumiałe dla obydwu podmiotów procesów kształcenia

Podział celów:

a) cel ogólny- jest on z reguły mało przydatny, ponieważ aby zrozumieć jakiś określony cel musi być on przedstawiony w sposób bardziej szczegółowy

b) cel operacyjny- to inaczej jakieś zamierzone, określone osiągnięcia. Jest to zachowanie jakie będzie miał uczący po zakończeniu nauki.

Możne wyróżnić elementy:

• zachowanie końcowe- zakładamy sobie cel i za pomocą kształcenia staramy się dojść do niego, aby go osiągnąć; to co uczeń zrobi, aby osiągnąć ten cel
• warunki przejawiania zachowania końcowego wymaganego w teście- wymaga się to od ucznia, aby zaprezentował zachowanie końcowe.

Są trzy rodzaje warunków mających wpływ na wykonanie zadań testowych:

1. - pomoce naukowe (książki, notatki, globusy, atlasy, sylabusy itp.)
2. - ograniczenia nakładane na ucznia ( ukończenia sprawdzianu w wyznaczonym czasie, czas trwania zajęć lekcyjnych - jedna lekcja w szkole trwa 45 minut)
3. - forma przedstawianie informacji (ustna, pisemna)

• standardy osiągania zachowania końcowego - poziom realizacji, który można uznać za świadectwo, że cel został osiągnięty.

c) cel szczegółowy:

Elementy:

- działanie- opis ćwiczenia, które powinno być wykonane

- treść- są to materiały za pomocą których działanie powinno zostać wykonane

- warunek- okoliczności, w których warunek ma mieć miejsce

- kryterium- to pewien poziom, który jest oczekiwany od uczącego się

Cechy:

- odpowiedniość

- jednoznaczność

- wykonalność

- logiczność

- obserwowalność

- mierzalność

DWA UJĘCIA OPERACJONALIZACJI :

I. Wg R. H. Davisa. Składa się ona z 5 kroków:

KROK 1. Napisz cel główny, który jest równoznaczny z wynikiem nauczania i przedstawia uczniom pewną wartość. Są trzy źródła celów: treści kształcenia, przyjęta przez nauczyciela filozofia kształcenia oraz właściwości uczniów.

KROK 2. Ustal sytuację odniesienia, czyli taką, w której uczniowie będą się posługiwać tym, czego właśnie mają się nauczyć.

KROK 3. Sporządź test sytuacji odniesienia (TSO). Jest to sprawdzian adekwatności wiadomości i umiejętności.

KROK 4. Napisz operacyjny cel kształcenia, którego części składowe będą się różnić od składników testu sytuacji odniesienia tak mało, jak to tylko możliwe.

KROK 5. Wyznaczenie dolnej granicy stałości realizacji, którą powinna być taka sama proporcja powodzeń do ogółu prób.

II. Wg Niemierki. Składała się początkowo z 8 kroków, jednak później została zredukowana do 6:

1. Analiza znaczenia celu ogólnego- napisanie celu, odczytanie go i rozważenie sensu zawartych w nim wyrażeń.
2. Luźne zapisy celów operacyjnych- w toku „burzy mózgów” należy wynotować wszystkie zachowania jakie cechują uczniów osiągających cel ogólny.
3.  Selekcja i klasyfikacja luźnych zapisów- wybieramy zapisy dotyczące czynności ucznia, porządkujemy je wg dziedziny i kategorii.
4. Określenie warunków wykonywania czynności, chodzi tu o sytuację np. szkolną, w której uczeń będzie wykonywał daną czynność po jej opanowaniu.
5. Określenie wymagań co do biegłości wykonywania czynności, czyli standardów.
6. Zredagowanie celów operacyjnych. Ważne jest,by sformułowanie celów było zwięzłe i jasne.

Bibliografia:

1. J. Świrko-Pilipczuk, Wartości i cele kształcenia, w: F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2001

Dominika Pelc
Patrycja Gzyl

Cele i zadania kształcenia – istota, funkcje, źródła i podstawy

Funkcje ostatecznych celów wychowania wg S. Rollera:

                - punktem odniesienia, do którego wszystko ma być przymierzane i według którego ma podlegać ocenie i osądowi. Od nich zależy efektywność systemu, jego optymalne funkcjonowanie, wprowadzanie konstruktywnych zmian i innowacji,

                - regulacyjne, stanowią gwarancje przeciw nadmiernemu rozbudowywaniu środków,

                - organizującą, struktury szkolne, programy, metody, środki nauczania, kształcenie nauczycieli, planowanie i badania naukowe,

                - wzmacniającą, to co wyraźne i demaskującą to co ukryte,

                - nadaje ludzki sens przekazywanej wiedzy i zarazem stają się motywacją, dla tego kto wyrusza na jej podbój, szkoła, która nosi wiedzę jest nosicielką mądrości, która sama ma cel,

                - wyznacza rolę nauk współdziałających z pedagogiką,

                - koordynuje, ingeruje i mobilizuje w stosunku do wszystkich elementów rzeczywistości wychowawczej,

                - prospektywne, co pozwala na przenoszenia w dzień jutrzejszy w przyszłość, inspirowanie dnia dzisiejszego, pobudzanie ich, co budują,

                - zapewniają trwanie wartości,

Według Suchodolskiego można wyróżnić 3 ważniejsze koncepcje człowieka:

1)      metafizyczną – z filozofii greckiej, filozofia Platona, prawdziwą istotą człowieka jest jego wewnętrzna wierność wartościom trwałym i absolutnym, wartościom ponadludzkim. Prawdziwa natura człowieka jest czymś niezmiennym i ponadhistorycznym, jakościowo różnym od rzeczywistego życia. Można wyróżnić dwie główne orientacja: - kontynuowanie tradycji rozwiązania religijnego (Pascal, św. Augustyn) – wyrażała zasadnicze tezy języka świeckiej filozofii (Kartezjusz, Kant),

2)      empiryczną – renesans, w XVII w. podstawowa idea koncepcji stała się punktem wyjścia dla wielkich systemów filozoficznych (Hobbes, Hume), człowiek jest jaki jest, takiego go akceptujemy, rodziło to pytanie o cele wychowania? Wychowywano na dwa sposoby: 1 Hobbes, obserwacja, natura człowieka jest drapieżna, wymaga okiełznania przez prawo i siłę, rząd absolutny, 2 Hume obserwacja, natura człowieka wyposażona w podstawowe popędy sympatii, należy zapewnić swobodny rozwój. Oba sposoby miały charakter adaptacyjny, ale rozumiana jako przymus lub swobodny rozwój,

3)      materialistyczną – marksizm, aktywność człowieka, dzięki której może zmienić środowisko, w którym żyje, i tworzyć nowe rzeczy, (Mirrandola, Vives, Becon), człowiek jako twórca własnego świata, cele edukacji miały wynikać z potrzeb społecznych i służyć jednocześnie przekształcaniu człowieka i środowiska jego życia, celem edukacji było ukształtowanie tzw. Naukowego poglądu na świat oraz rozwijanie wielostronnej aktywności twórczej w różnych działalnościach człowieka. Cel finalny to określony zwykle jako wszechstronny rozwój osobowości człowieka.

W wyraźnym związku z antropologicznymi koncepcjami człowieka pozostają koncepcje psychologiczne (obejmują twierdzenia o funkcjonowaniu osobowości, o roli środowiska w regulacji zachowania i o przebiegu czynności ludzkich, tj. myślenie, manipulowanie przedmiotami):

1)      behawiorystyczna – człowiek jest zewnątrzsterowny, reagujący na konfiguracje bodźców znajdujących się w środowisku naturalnym i społecznym, człowiek zewnętrzny lub reaktywny, Skinner, Watson, podkreśla się tu znaczenie i skuteczność sterowania pozytywnego (wzmacnianie przez nagrody) w porównaniu do sterowania negatywnego (stosowanie kary), cele edukacji maja charakter przedmiotowy, a ich źródłem jest środowisko społeczne człowieka,

2)      psychodynamiczna – zachowanie człowieka zależy od wewnętrznych sił dynamicznych, zwanych często popędami, potrzebami lub dążeniami, popędy te z reguły nieuświadomione i zachodzi między nimi konflikt, istota niedoskonała, mierny aktor, kierujący swym losem, wiedza o osobowościach, stanowiącej przede wszystkim system sił dynamicznych, zwanych popędami lub potrzebami pozwala przewidzieć i wyjaśnić ludzkie działanie, korygować, psychoanaliza, cele edukacji mzją charakter podmiotowy i funkcjonują w sferze świadomości, służą one rozładowaniu napięć między popędami, a ograniczeniami środowiska, które są uświadamiane przez jednostkę.

3)      Poznawcza – człowiek samodzielnym podmiotem (osobą), decyduje o własnym losie, na ogół świadomie, celowo działającym coraz bardziej złożonym labiryncie współczesności, przekazuje za pomocą języka informacje (wiedze, dane) i nadaje im wartość (znaczenie, sens), dziei kompetencji umysłu jednostka spostrzega rzeczywistość, zapamiętuje otrzymane informacje, myśli analityczne i twórcze, prowadzi dyskurs z innymi ludźmi, podejmuje działania celowe i sprawuje nad nimi poznawcza kontrolę. Umiejętność generowania informacji oraz wiedzy, która pozwala wychodzić poza posiadane informacje, przekraczać granicę swojego środowiska naturalnego i rozwijać kulturę. Człowiek rozwija kulturę, a ona jego. Celowe wychowywanie i autokreacja, czyli formowanie siebie według własnego projektu, transgresja to czynności inwencyjne i ekspensywne, wykraczające poza typowe granice działania, to czynność przrz które kształtuje się nowe struktury, tworzą wartości pozytywne i negatywne”. Cele edukacji przedmiotowe jak i podmiotowe. Naczelnym celem kształcenia powinno być kształcenie sprawcy, który jest zdolny podejmować czynności ważne i innowacyjne, które umie nie tylko przystosować do środowiska lokalnego, ale również je zmienić. Zadanie, które pomogą sięgnąć cel:

a.       Ukształtowanie postawy badawczej i eksploracyjnej, (szukanie problemów w świecie i rozwiazywanie ich)

b.      Nabycie wiedzy o świecie i o sobie samym, (wiedza wiem, ze, ale i proceduralna wiem, jak)

c.       Ukształtowanie społecznie pożądanego systemu wartości utylitarnych i duchowych ( wartości, standardy moralne)

d.      Ukształtowanie sfery emocjonalnej człowieka

e.      Rozwijanie podmiotowości,

4)      Humanistyczna – nie ma jednolitej wizji, Maslow, Rogers, Fromm, pozytywne, mocne strony człowieka, aktywność i twórczą podmiotowość, możliwości decydowania o swoim losie, przeciwni psychoanalizie i behawioryzmowi, podstawową właściwością ludzkie natury jest rozwój ukierunkowany na czynniki wewnętrzne, siłą napędową stanowi tendencja do aktualizacji, która jest wrodzona, każdy posiada zdolności twórcze, aby je zapewnić lub rozwinąć musi być klimat pozbawiony oceny zewnętrznej, akceptacja bezwarunkowa, rozumienie empatyczne, wolność pedagogiczna, wewnętrzne sterowanie człowiekiem, wrodzone dobro, cel edukacji zapewnienie warunków do rozwijania własnej aktywności twórczej, cele edukacji mają charakter podmiotowy.

Pierwszy post

Na tym blogu będą pojawiać się notatki grup z EEiI gr. A po przeprowadzonych zajęciach ćwiczeniowych z przedmiotu Teoretyczne Podstawy Kształcenia w roku akademickim 2012/2013.


Starościna