TAKSONOMICZNE UJĘCIA CELÓW KSZTAŁCENIA

TAKSONOMICZNE UJĘCIA CELÓW KSZTAŁCENIA
Termin taksonomii pochodzi z języka greckiego: TAKSISNOMOS = TAKSIS (układ) +NOMOS (prawo).Został zaczerpnięty z biologii, i oznacza naukę o zasadach klasyfikacji gatunków zwierzęcych i roślinnych. Jest to nauka o zasadach klasyfikacji, układach, hierarchii, porządku

Taksonomiczne ujęcia celów kształcenia = hierarchiczne uporządkowanie celów edukacyjnych

Za pomocą taksonomii można uzyskać dwa rodzaje informacji:
1) kategorialną (jakościową) – obejmuje informacje o tym, czy bieżące czynności i ich wyniki zmierzają w dobrym kierunku.
2) Parametryczną (ilościową) – pozwala odpowiedzieć na wiele szczegółowych pytań o to, czy zakres i trwałość wiedzy jest zadowalająca.

Taksonomia charakteryzuje się:
a) poprawnością terminologii dydaktycznej
b) zwięzłością i jasnością haseł
c) zdefiniowaniem kategorii celów z przykładami zadań
d) jednoznacznym powiązaniem poszczególnych kategorii z czynnościami uczenia się
e) hierarchiczną klasyfikacją od kategorii najniższych do najwyższych

Funkcje taksonomii:
a ) społeczna
-umożliwia określenie celów kształcenia
-pomaga ustalić ideał wychowania
b) organizacyjna
-umożliwia zaplanowanie długoterminowych działań
-umożliwia zaplanowanie realizacji celów

Taksonomię tworzy się w zakresie sfer:
a) dziedziny poznawczej
b) dziedziny emocjonalnej
c) dziedziny psychomotorycznej

Dziedzina poznawcza
Stworzona w 1956r. przez Benjamina Blooma. Obejmuje sześć poziomów:
Wiedza – opanowanie wiadomości różnego rodzaju takich jak fakty, pojęcia ogólne czy teorie.
Rozumienie- ukazywanie rozumienia faktów przez porządkowanie, porównywanie, opisywanie i tłumaczenie.
Zastosowanie – rozwiązywanie problemów w nowych sytuacjach przez zastosowanie nabytej wiedzy
Analiza – analiza informacji, ich podział na części i ustalenie stosunków między nimi. Wyprowadzenie dowodów i wniosków na poparcie twierdzeń.
Synteza – zestawienie informacji w nowy sposób przez łączenie elementów w nowe struktury lub proponowanie alternatywy rozwiązań.
Ocenianie - przedstawienie i obrona opinii przez wyrażenie sądów o słuszności pomysłów lub jakości pracy w oparciu o założone cele. Rozważanie, dokumentowanie.

Dziedzina emocjonalna
Opracowana przez zespół w składzie: Dawid R. Krathwol, Benjamin Bloom, Bertram B. Masia. Obejmuje pięć kategorii:
Recepcja- odbiór bodźców emocjonalnych z odpowiednim nastawieniem, chęcią oraz uwagą wybiórczą lub dowolnie skierowaną. Uczący się powinien przyswoić ze zrozumieniem m.in. dźwięki, wydarzenia, rozmiary
Działanie – z wyrażaniem na nie zgody, z chęcią działania i zadowoleniem z podjętego działania. Znajomość instrumentów, instrukcji, przemówień, twórczości artystycznej itd.
Wartościowanie – akceptacja wartości, wiara i zaangażowanie w nie i poświęcenie im. Inną formą aktywności na rzecz uznawanych wartości jest ich obrona wyrażona w dyskusjach czy protestach rezultatem czego jest często członkostwo w grupach czy twórczość artystyczna.
Organizacja- pojęciowe ujęcie wartości i tworzenie systemu wartości. Umiejętności potrzebne na tym poziomie to definiowanie, formułowanie, dyskutowanie. Efektami są: strategie, kryteria, standardy
Wybór własnego systemu wartości – podporządkowanie postępowania wartościom, które stają się cechami osobowymi. Ukształtowanie wartości zmieniają się w światopogląd.

Dziedzina psychomotoryczna (Baldwin)
Sfery taksonomii psychomotorycznej obejmują 5 etapów:
Etap 1 – pobudzenie zmysłowe
Etap 2 – nastawienie umysłowo-emocjonalne
Etap 3 – działanie pod czyimś kierunkiem
Etap 4 – automatyzacja
Etap 5 – działania kompleksowe

Do najbardziej popularnych w Polsce należy taksonomia celów opracowana przez profesora Bolesława Niemierkę. Wyróżnia on trzy taksonomie.

Taksonomia celów nauczania B. Niemierki

Taksonomia ta obejmuje dwa poziomy celów i cztery kategorie:
I. Poziom: wiadomości a w nich kategorie :
a) zapamiętanie wiadomości
b) zrozumienie wiadomości
II. Poziom: umiejętnością w nich kategorie:
c) stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych
d) stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych

Zapamiętanie wiadomości (A)- oznacza gotowość ucznia do przypomnienia sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych, zasad działania. Wiąże się to z elementarnym poziomem rozumienia wiadomości: uczeń nie powinien ich mylić ze sobą i zniekształcać. Czasowniki używanie przy określaniu celów tej kategorii, to: wymienić elementy, podać, określić, zdefiniować, zidentyfikować, wyliczyć.
Zrozumienie wiadomości (B)- oznacza, że uczeń potrafi przedstawić je w innej formie, niż je zapamiętał, uporządkować i streścić, uczynić podstawą prostego wnioskowania. Czasowniki używanie przy określaniu celów tej kategorii, to: wyjaśnić, scharakteryzować, streścić, rozpoznać, rozróżnić, uzasadnić, zilustrować.
Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych (C) - oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami według podanych mu uprzednio wzorów.
Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych (D)- oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania i rozwiązywania problemów, dokonywania analizy i syntezy nowych dla niego zjawisk, formułowania planu działania, tworzenia oryginalnych przedmiotów, wartościowania przedmiotów według pewnych kryteriów.

Taksonomia celów wychowania B. Niemierko

I. Poziom: działania a w nich kategorie:
a) uczestnictwo w działaniu
b) podejmowanie działania
II. Poziom: postawy a w nich kategorie:
c) nastawienie na działanie
d) system działań
Uczestnictwo w działaniu (A)- polega na świadomym i uważnym odbieraniu określonego rodzaju bodźców oraz wykonywaniu czynności odpowiadających przyjętej roli, jednak bez wykazywania inicjatywy. Uczeń ani nie unika danego rodzaju działania, ani go tez nie podejmuje z własnej woli. Chętnie natomiast dostosowuje się do sytuacji.
Podejmowanie działania (B) – oznacza samorzutne rozpoczynanie danego działania i wewnętrznym zaangażowaniu wykonywanie odpowiednich czynności. Uczeń nie tylko dopasowuje się do sytuacji ,w jakiej się znalazł, ale i organizuje je w pewien sposób.
Nastawienie na działanie (C) – jest konsekwentnym wykonywaniem danego rodzaju działania na skutek trwałej potrzeby wewnętrznej i dodatniego wartościowania jego wyników. Uczeń jest zwolennikiem tego działania i zachęca do niego innych, poglądom jego brak jednak szerszego uogólnienia i pełnej spoistości.
System działań (D) – oznacza regulowanie określonego typu działalności za pomocą harmonijnie uporządkowanego zbioru zasad postępowania, z którymi uczeń identyfikuje się do tego stopnia, że można je uznawać za cechy jego osobowości. Uczeń nie zawodzi w trudnych sytuacjach, jego działania odznaczają się skutecznością i swoistością.

Taksonomia celów praktycznych (psychomotorycznych) B. Niemierko

Obejmuje złożone czynności ruchowe (np. rysowanie, pisanie, obsługa różnych urządzeń itp.)
B. Niemierko swoją taksonomię celów praktycznych oparł na dwóch poziomach celów: „działania” i „umiejętności”. Na każdym z tych poziomów umieścił po dwie kategorie celów praktycznych.

A. Naśladowanie działania- polega na obserwacji wybranych przedmiotów i działań z nimi związanymi. Osoba wykonuje własne działanie i systematycznie kontroluje każdy element przez porównanie ze wzorem.
B. Odtwarzanie działania-polega na wykonywaniu praktycznego zadania w całości bez jednoczesnego obserwowania wzoru. Jest to wykonywane z niewielką jeszcze skutecznością.
C. Sprawność działania w zmiennych warunkach-polega na wykonaniu wyuczonego działania praktycznego. Osoba osiągnie zamierzony cel, gdy ważne okoliczności zadania nie ulegną zmianie.
D. Sprawność działania w zmiennych warunkach- polega na wykonywaniu działania automatycznie, przy bardzo niewielkim nakładzie energii i czasu osiąga się skuteczność. Działanie może być łączone z innymi czynnościami i podejmowane w różnych warunkach.

Bibliografia:
J. Świrko-Pilipczuk, Wartości i cele kształcenia, w: F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2001

Monika Kowalczyk
Natalia Stankiewicz