Autorskie Programy Nauczania

Autorskie programy kształcenia są istotnym zagadnieniem w zdecentralizowanych systemach kształcenia. 1 września 1999 roku weszła w życie reforma systemu edukacji, która pozwala nauczycielom na opracowanie programów kształcenia. Pozwoliło to na opracowywanie nauczycielom programów kształcenia do samego początku do końca.

Do tworzenia programów przydałaby się wiedza z dydaktyki ogólnej (dziedziny programów szkolnych – definicje podstawowe, pojęcia, terminy, charakterystykę przedmiotów interdyscyplinarnych podstaw programu i teorii programu, zasady prac programowych wśród nich pomoc w odczytywaniu, wyborze, formułowaniu ideałów, zadań i celów kształcenia). Ważnymi pojęciami w opracowaniu programu jest wzorzec i kreowanie programu.

Wzorzec programu – dotyczy modelu pracy nad programem, a zwłaszcza zastosowanie organizacji elementów planistycznych programu. Może być zamienny z organizacją programu, który oznacza uporządkowanie elementów programu w oddzielną całość. Podyktowany jest orientacją filozoficzną programisty i jego podejściem do programu. Jest złożoną konstrukcją, wymaga dużej wiedzy i wielkiej staranności w opracowywaniu.

Elementy wzorca:

•  Ideały, zadania, cele,
• Materiał nauczania,
• Sytuacje dydaktyczne (przeżycia, doświadczenia, z których składa się proces nauczania),
• Sposoby oceniania.
• źródła (nigdy nie jest tak, ze czerpiemy z jednego miejsca, zazwyczaj z kilku naraz): społeczeństwo, wiedza ucznia, wieczność, boskość (duchowość),

Cechy konstrukcyjne wzorca:

1. Zakres – ilość i szczegółowość materiału w programie, czym jest kształcenie? Co rozumiemy przez człowiek wykształcony? Światły?, faworyzuje się tu dziedzinę fizyczną, pomijając emocjonalną i psychoruchową,
2. Integracja – powiązanie rodzajów wiedzy i doświadczeń, które planujemy włączyć do programu, dzięki integracji uczeń zyskuje spójny obraz wiedzy, integracja zachodzi wyłącznie w umyśle dziecka,
3. Kolejność – ułożenie elementów programu, bierzemy pod uwagę treść, możemy zastosować 4 zasady uczenia się: uczenie się od prostego do złożonego, zachowanie warunków wstępnych uczenia się danego materiału przechodzenie od całości do części,
4. Ciągłość – w programie powraca się do zasadniczych pojęć i umiejętności, których opanowanie powinno stawać się głębsze i dokładniejsze,
5. Wyrazistość – powiązania pionowe i poziome miedzy różnymi elementami i cechami programu, wyrazistość pionowa oznacza ułożenie treści w sekwencje obejmujące kolejne klasy, a pozioma powiązaniem elementów występujących jednocześnie tzw. Programy zintegrowane,
6. Równowaga – każdy element i każdą cechę wzorca należy wziąć w odpowiedniej proporcji i czasie, należy jej szukać między:

• ześrodkowaniem programu na dziecku i na przedmiotach,
• potrzebami jednostki i społeczeństwa,
• zadaniami kształcenia powszechnego i przystosowanego do danych uczniów,
• poszerzeniem i pogłębianiem treści,
• treścią tradycyjną i nowoczesną,
• zadaniami związanymi z różnymi stylami uczenia się różnych grup uczniowskich,
• różnymi metodami nauczania i sytuacjami dydaktycznymi,
• pracą i zabawą,
• wpływami edukacyjnymi społeczności i szkoły.

Typowe wzorce programu:

1. ześrodkowanego na materiale, wiedzę uważa się za integralny i podstawowy składnik programu, materiały dydaktyczne mają strukturę wiedzy. Wzorce takie to m.in. przedmiotowy, ześrodkowany na dziedzinie nauki, pól treściowych, korelacyjny, procesualne,
2. ześrodkowanego na uczniu, reakcja na pierwszą grupę wzorców, stawia się w centralnym miejscu ucznia w programie szkolnym, wzorce te można spotkać w Szkołach Podstawowych w klasach 1-3, dziecko uczy jeden nauczyciel,. Zaliczamy: wzorzec ześrodkowany na dziecku, ześrodkowany na doświadczeniu, romantyczne, humanistyczne
3. ześrodkowanego na rozwiązaniu problemu, ukierunkowany na treść i rozwój uczniów, ujmują jednostkę w otoczeniu społecznym, problem jest przedmiotem nauki, do niego dobiera się dyscyplinę i przedmioty, Występują: wzorce wyśrodkowane na sytuacje życiowe, problemów rdzeniowych (ważnych dla wszystkich uczniów), ześrodkowane na problemach społecznych i rekonstukcjonistycznych (przygotowujące do zmian społecznych).

Kreowanie programu wymaga wykorzystania pewnych zasad, natury technicznej lub naukowej, skłąda się na działania humanistyczne i artystyczne, dzięki szkoły mogą realizować określone zadania. Modele najczęściej dzieli się na:

- techniczno-scjentystyczne np. behawiorystyczne, menadżerskie, systemowe i akademickie podejście do programu szkolnego, pasuje do wzorca ześrodkowanego na wiedzy, na rozwiązaniu problemu. Wiąże się z rozwojem metod empirycznych i rozkwitem nauk przyrodniczych, sposób myślenia. Kreowanie programu owocuje planem lub szkicem, na podstawie którego leży struktura środowisk dydaktycznych i koordynuje korzystanie z zasobów kadrowych, materialnych i technicznych. Program to całość łącząca elementy, aby służyły wspólnemu zadaniu edukowania jednostek, a jednocześnie daje do rąk plan działania. Im precyzyjniej i bardziej zdecydowanie określimy środki tym pewniejszy będzie nasz cel, co chcemy osiągnąć. Systematycznie konstruowany projekt podlega ewaluacji z różną dokładnością. M.in. F. Bobbit, W.W. Chartes, R.W. Tayler.

- nietechniczne i niescjentystyczne np. humanistyczne i rekonceptualistyczne. Pasuje do wzorca ześrodkowanego na uczniu, na rozwiązaniu problemu. Dominuje indywidualizm, subiektywizm, estetyka, heurystyka, zachodzi między człowiekiem i jego partnerami i środowiskiem. Nie jest ważne co mamy „na wyjściu” działań, lecz ważny jest uczeń, jego aktywność w procesie kształcenia. Program rozwija się i narasta w miarę realizacji, dokładne planowanie nie ma sensu. Prace programowe skupiają się na uczniu, uczestniczą w nim uczniowie, rodzice, nauczyciele. Wg tego podejście nie można przewidzieć ideałów, celi i zadań kształcenia. Opiera się na odczuciach i racjonalności estetycznej. Zalicza się tu model naturalistyczny Glatthorna, model spraw uczniowskich Weinsteina i Fantiniego.

Tworzenie programu w ramach reformy edukacji obejmuje spełnianie wymagań dotyczących:

• struktury programu,
• celów nauczania,
• materiału nauczania,
• procedur osiągania celów (metod pracy i podręczników)
• opisu założonych osiągnięć ucznia i metod ich pomiaru (kryteria oceny wewnątrzszkolnej).

Każda szkoła powinna dysponować całościowym programem nauczania, a nauczyciel programem uwzględniającym możliwości i potrzeby uczniów. Nauczyciel ma do wyboru opracować program autorski, ale może posłużyć się już istniejącym i zatwierdzonym przez władze oświatowe. A co do programów autorskich władze oświatowe oczekują, że będą one wyraźnie i ściśle odnosiły się do podstawy programowej zatwierdzonej przez MEN. Podstawa programowa traktowana jest jako trzon. Program autorski ma wprowadzić nowe koncepcje, cele czy treści, które w spójny, interesujący sposób uzupełnią podstawę programową.

Program autorski powinien jasno i wyraźnie informować czytelnika o tym:

1. jakiego przedmiotu lub jakiego bloku przedmiotów dotyczy,
2. dla jakiego etapu nauczania i dla jakiej liczby godzin na tym etapie został przygotowany,
3. dla jakiego typu kursu jest on odpowiedni.

Program powinien:

• wyraźnie charakteryzować uczniów, określając, dla jakiego rodzaju użytkowników, o jakich celach, możliwościach umysłowych i zainteresowaniach okaże się najwłaściwszy,
• jasno wskazać, jakie jest niezbędne w jego realizacji przygotowanie kadry nauczycielskiej oraz wyposażenie szkoły w pomoce naukowe i techniczne środki nauczania
• informować kto go przygotował, jakie jest doświadczenie zawodowe jego autorów i do kogo należą prawa autorskie.

Kreowanie autorskich programów kształcenia to zadanie niezwykle złożone, trudne, wymagające dużej wiedzy i to nie tylko z dziedziny programów kształcenia.

Istnieje wiele teorii programu, a także wielu znanych autorów. Na szczególną uwagę zasługuje propozycja J. Gniteckiego programu kształcenia symulującego i wspierającego rozwój. Okazuje on program na tle współczesnych przemian, a także jest cennym źródłem przemyśleń i propozycji.

O programie ukrytym. Program taki nie jest zazwyczaj znany ani nie poddaje się żadnej rejestracji. Składają się na niego czynniki m.in. atmosfera wychowawcza lub antywychowawcza w szkole, klasie, domu, styl pracy nauczyciela, opinie uczniów i rodziców o szkole, wpływ rówieśników i grup rówieśniczych, wpływ szerszego środowiska społeczno-kulturowego. Dobre lub szkodliwe oddziaływanie ukrytego programu zależy od poziomu samych uczniów i od wpływu planowej pracy szkoły, a przede wszystkim od poziomu realizacji rzeczywistych programów kształcenia.

Bibliografia:

•  J. Świrko-Pilipczuk, Wartości i cele kształcenia, w: F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2001 3.5 s.171

Opracowały temat:
Monika Fabisiak
Angelika Głowacka
Monika Stępień

UŚWIADAMIANIE CELÓW KSZAŁCENIA

1) Cele kształcenia wyznaczają podstawowe czynności zarówno nauczycieli jak i uczniów


Odnoszą się do nich i opisują zmianę jaką chcemy w nich uzyskać

2) Celom powinny być podporządkowane metody i organizacja pracy nauczyciela

3) Znaczenie celów kszałcenia :

-stanowią one podstawowy czynnik wyznaczający rozwiązania innych elementów procesu kształcenia

-są wyznacznikiem doboru i układu treści kształcenia oraz podstawowym kryterium w doborze metod, form organizacyjnych i środków dydaktycznych

-stanowią podstawę planowania i organizowania działań uczestników procesu kształcenia

-są kryterium efektywności procesu dydaktycznego

3) Świadomość :
-fenomenalne doznania podmiotu
-wiedza podmiotu o określonych właściwościach
-przytomność albo stan czuwania

4) Według M.Kowalczyk Świadomość to subiektywna realność aktualnie doświadczana przez podmiot

5) W wypadku definiowania celu jako pożądanego stanu rzeczy należy zwrócić uwagę na to, że to co pożądane przez kogoś musi być słusznie przez niego cenione, czyli musi być faktycznie wartościowe.

6) Motywacja to stan służący nakierowaniu działań jednostki na określony cel

7) Warunkiem skutecznej działalności jest uświadomienie sobie przez podmiot działający celu podejmowanych czynności. Aby dobrze uświadomić cel nauczania trzeba oprzeć się na podstawowych cechach czynności człowieka, którymi są  UKIERUNKOWANIE i ZORGANIZOWANIE 
-ukierunkowanie to proces naprowadzania jednostki na prawidłowe dojście do celu 
-zorganizowanie to przypisanie odpowiednich jednostek czasowych na osiągnięcie danej czynności np 45 minut na naukę danego tematu. 
W mechanizmach ukierunkowujących i organizujących podkreśla się role informacji. Otrzymywane informacje są przetwarzane w wyniku złożonych procesów analizy i syntezy. W trakcie wytwarzane są programy działania i dokonuje się kontrola wykonania 
(czyli człowiek wytwarza sobie obraz sytuacji, przebiegu zdarzeń wewnętrznych, który umożliwia przygotowanie zawczasu do zdarzeń, które dopiero nastąpią i do własnych kolejnych czynności ) 
Nauczyciel dostaje informację czego ma uczyć, przygotowuje plan działania i metody nauczania a następnie wprowadza je w życie. 
Możemy wyróżnić 2 schematy
-poznawczy (ułatwia człowiekowi przewidywanie przyszłych zdarzeń)
-operacyjny (realizacja, która jest wyrazem gotowości wykonania określonych czynności w określonych warunkach) 
Przewidywanie spełnia funkcje ukierunkowującą przebieg czynności dzięki  równoczesnemu procesowi kontroli, który polega na porównywaniu rzeczywistości z tym co się przewiduje lub postuluje. 
Świadomość kieruje czynnościami człowieka, głównie dzięki temu, że jest subiektywnym obrazem świata i samego siebie. Działanie tak rozumianej świadomości jest szczególnym przypadkiem działania informacji. Jej wpływ na czynności człowieka zależy od tego w jakim stopniu to co on sobie uświadamia jest dla niego ważne i prawdopodobne. Istotnym czynnikiem w ocenie wartości celu i prawdopodobieństwa jego realizacji jest wzrost aktywności  
jednostki w miarę przestrzennego zbliżenia się do celu. Istotne są tu takie cechy celu jak jasność, struktura celu(ilość, jakość, powiązanie celów elementarnych)

Ważne jest czy cel jest narzucony czy własny. I czy ma związek z zainteresowaniami i potrzebami jednostki. Jeżeli uczeń nie zna konkretnego celu czynności, które wykonuje, ustala sobie własny cel tzw. cel uboczny. Np uczeń pisze kartkówkę, nie ma pojęcia po co mu ten materiał, którego się uczy ale ustala sobie swój własny cel, którym jest nieotrzymanie złej oceny, żeby rodzice na niego nie krzyczeli. Wówczas uczeń uczy się materiału dostaje dobrą ocenę i spełnia swój cel uboczny. 
Jeżeli chcemy aby uczeń potrafił wykorzystać nabyte wiadomości w praktyce a jego czynności charakteryzowały się zdolnością do samokontroli i samokorygowania to należy go poinformować o zamierzonych wynikach danego celu. Nauczyciel powinien sobie uświadomić cel wykonywanych działań i uświadomić w tym ucznia.

Świadomość celu to odbicie, obraz rzeczywistości pożądanej pod pewnymi względami przez człowieka, wyznacza kierunek i strukturę działania zmierzającego do spowodowania lub utrzymania tego stanu rzeczywistości oraz umożliwiający kontrolę działania. Przyjęto więc że uczeń jest świadomy celu nauczania wtedy gdy posiada wiedzę o stanie rzeczy, zjawisk i procesów ujętą w sformułowaniu językowym lub graficznym celu oraz poczucie że stan ten jest dla niego pożądany pod pewnymi względami, co powoduje, że dąży on do spowodowania lub utrzymania tego stanu oraz kontroluje osiągane w tym zakresie rezultaty. 
Uświadamianie celu kształcenia przez nauczyciela jest podstawowym i niezmiernie ważnym elementem procesu nauczania. Uświadamianie uczniom celu działań wraz z umotywowaniem potrzeby jego osiągnięcia jest pierwszym zabiegiem, który musi wykonać nauczyciel przed przystąpieniem do realizacji tematu. Świadomość celów zależy od tego jak go rozumiemy, realizujemy,kontrolujemy i jakie rezultaty uzyskujemy. Nie należy wymagać aktywności w realizacji celów  od osoby, która ich nie rozumie. 

ROZUMIENIE CELU NAUCZANIA : 
Znajomość i rozumienie celu jest podstawowym warunkiem do podjęcia decyzji o jego realizacji. Gdy uczniowie nie rozumieją celów nauczania to pracują w sposób mechaniczny a i niekiedy chaotyczny. Praca taka jest nudna i przynosi negatywne skutki. O rozumianym celu kształcenia świadczy następujące zachowanie ucznia: 
-umie powtórzyć cel 
-sformułować go słownie lub pisemnie
-ująć własnymi słowami 
Nauczyciele powinni formułować cele w sposób jasny, zrozumiały. Należy wskazać związek między celami realizowanych zajęć a użytecznością danej wiedzy w życiu codziennym. 


Bibliografia F.Bereźnicki. Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2001, Pod red F.Bereźnicki i J. Świrko-Pilipczuk, Procesy uczenia się i ich efektywność . 


Marta Brożyna 
Aleksandra Budrewicz 
Wiktoria Szabunia